رتبه نوآوری کشور ۳۵ پله عقب‌تر از جایگاه علمی/ اصلاح آیین‌ نامه ارتقا در دست بررسی است

وزیر علوم گفت: رتبه نوآوری ایران با رتبه علمی کشور تطابق ندارد. رتبه علمی ۱۵ و رتبه نوآوری ۵۰ است.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، محمدعلی زلفی وزیر علوم تحقیقات و فناوری در نخستین همایش ملی مرجعیت علمی که ۲۹ آبان‌ماه ۱۴۰۲ برگزار شد، اظهار کرد: تولید علم، مرجعیت می‌آفریند و مصرف علم، قدرت، ثروت، سلامت و آسایش می‌آورد. تولید علم که مرجعیت‌ساز است باید در کنار مصرف علم دیده شود.
این همایش برگزار شده است که برای مدیران اجرایی راهکار ارائه دهد. نتیجه این راهکارها منجر به ارتقای مرجعیت علمی کشور شود. مفهوم مرجعیت علمی در بین جامعه دانشگاهی جا افتاده است و کسی در چرایی و چیستی آن سوالی ندارد.
بیشتر بخوانید:
لزوم «جهاد مستمر علمی» برای رسیدن به مرجعیت
وی افزود: خروجی این همایش باید آسیب‌شناسی وضع موجود باشد که در چه مواضعی عملکرد خوبی نداشته‌ایم. همچنین راهکارها و ظرفیت‌ها را نشان دهد. این نمایش باید به ما بازی بدون توپ و بازی با توپ را یاد دهد. بازی بدون توپ یعنی ارائه راهکارهایی که وابسته به امکانات نیست و بازی با توپ یعنی بر اساس امکانات راهکار ارائه دهد.
زلفی گل خاطرنشان کرد: فکر از حکیمان و اجرا از ما مدیران خواهد بود. من از این همایش می‌خواهم نظام سنجش و انگیزش ما چقدر موثر بوده؟ د چه مواضعی ایراد داشته؟ چگونه آن را اصلاح کنیم؟ تا مرجعیت علمی تحقق پیدا کند. یکی از ملزومات تحقق مرجعیت علمی برای بروندادهای علمی موثر قانون مالکیت فکری است. این قانون تا چه توانسته مشکلات مالکیت فکری را در کشور ما برطرف کند؟
وزیر علوم تاکید کرد: قوانین مالکیت فکری در کشورهای دیگر چه ویژگی‌هایی دارد که حاصل زحمات یک دانشمند در قالب کتاب مورد سرقت قرار نمی‌گیرد. شاخص‌های بروندادهای علمی باید بررسی شود تا بفهمیم چگونه کیفیت را فدای کمیت نکنیم. چگونه تحقیقات عمیق، کیفی و زمان‌بر را از تحقیقات سهل‌الوصول تشخیص دهیم؟
وی تصریح کرد: آیا مرجعیت علمی همان مرجعیت نوآوری و فناوری است؟ برونداد تحقیقات کاربردی که خروجی آن ثبت اختراع می‌شود، چه وزنی در ارتقا داشته باشد؟ تفاوت مرجعیت آموزشی، پژوهشی و فناوری را چگونه ببینیم؟
زلفی گل یادآور شد: امروز به درجه‌ای از بلوغ رسیده‌ایم که می‌توانیم از منظر متفاوتی به مسائل نگاه کنیم. قانون جهش علمی و افزایش پایه‌های تشویقی از جمله طرح‌هایی است که وزارت علوم در ۲ سال گذشته به ثمر رسانده است. اصلاح آیین‌نامه ارتقا هم در دست بررسی است. سوال ما این است که آیا می‌توانیم مرتبه علمی جدیدی برای استادان تعریف کنیم؟ آیین‌نامه پژوهانه جامع تدوین شده است. حضور روسای دانشگاه‌ها در این همایش ضروری بود و ما به روسایی که حاضر نشده‌اند، تذکر خواهیم داد. وظیفه روسای دانشگاه‌ها است که در جلسات شرکت کرده و نکات آن را اجرایی کنند.
زلفی گل افزود: رتبه نوآوری ایران با رتبه علمی کشور تطابق ندارد. رتبه علمی ۱۵ و رتبه نوآوری ۵۰ است. باید برنامه‌ریزی کنیم این رتبه‌ها تطابق پیدا کنند. ثبت ایده‌ها و نیازها در سامانه نان باید جدی گرفته شود. حتی می‌توان شاخصی برای نیازها و ایده‌های ثبت شده در سامانه نان تعریف کرد.
وزیر علوم گفت: ۸۱ هزار تفر عضو هیئت علمی داریم که حدود ۲ هزار نفر دانشمند ۲ درصد و حدود ۸۰۰ نفر دانشمند یک درصد داریم‌. باید برنامه‌ریزی کنیم این افراد به عنوان مرجعیت علمی معرفی شوند. 
صالحی: ایران رتبه ۸۰ را در پیچیدگی اقتصادی GDP دارد
پیمان صالحی معاون پژوهشی وزیر علوم در ادامه این برنامه اظهار کرد: علم، فناوری و اقتصاد حوزه‌های هستند که با مرجعیت علمی مرتبط اند. رهبری در تعیین سیاست‌های کلی علم و فناوری درباره جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان بر تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه‌پردازی تاکید کرد.
وی افزود: رهبری مرجعیت علمی را سال ۱۳۸۴ مطرح کرد. پس از آن اسناد بالادستی در سال ۱۳۸۹ تاکید ویژه‌ای بر مرجعیت علمی داشتند. مرجعیت علمی به لحاظ مفهومی می‌تواند مترادف با برتری علمی، پاسخگویی اجتماعی و کارآفرینی در نظرگرفته شود. رهبری علاوه بر مفهوم مرجعیت علمی از کلید واژه‌هایی شامل عزت علمی، قدرت علمی و قطب علم و فناوری استفاده کرد.
صالحی خاطرنشان کرد: توسعه اقتصادی دانش بنیان و نوآوری و توسعه زیرساخت‌ها و فناوری‌های پیشران از لوازم نظام حکمرانی علم و فناوری است. جایگاه ایران در طول ۲۰ سال از رتبه ۵۳ به ۱۵ رسیده است و البته در سال‌های اخیر تغییر چندانی اتفاق نیافتاده است. ۷۴ میلیون سند در جهان در اسکوپوس ثبت شده است که از این تعداد ۸۰۷ هزار سند متعلق به ایران است.
دبیر کل شورای عتف تصریح کرد: رهبری فرمود که رشد علم در ایران باید به گونه‌ای باشد که ۵۰ سال آینده اگر کسی خواست علم بیاموزد، مجبور باشد زبان فارسی یاد بگیرد. ما سعی کردیم که این سخن رهبری را بررسی کرده و راهکاری برای تحقق آن پیدا کنیم. در این راستا، ۱۲۳ مجله ایرانی را تحت نمایه بین‌المللی قرار دادیم. هم‌اکنون ایران هفتمین کشور در تعداد نشریات نمایه شده در پایگاه دواج (DOAJ) است. زبان فارسی با ۴۴۶ نشریه نهمین زبان نشریات نمایه شده در دواج است.
وی تاکید کرد: توقع جامعه ما از دانشگاه‌ها بالاست. در این راستا، نیازمند آشنایی با سطوح آمادگی فناوری (TRL) هستیم. پیچیدگی اقتصادی یکی دیگر از موضوعاتی است که ذیل مرجعیت علمی باید مورد بحث قرار گیرد. منظور از پیچیدگی اقتصادی این است که چگونه با توجه به فناوری‌های پیشرفته می‌تواند تولید ناخالص داخلی را افزایش داد. GDP در صورتی نیاز به دانشگاه دارد که پیچیدگی داشته باشد، وگرنه با فروش نفت و سایر مواد خام هم می‌توان تولید ناخالص داخلی را افزایش داد. ایران رتبه ۸۰ را در پیچیدگی اقتصادی GDP دارد. رسیدن به مرجعیت علمی نیازمند توسعه پیچیدگی اقتصادی است.
قاضی‌نوری: صور واحدی از مرجعیت علمی در کشور ما وجود ندارد
سید سروش قاضی نوری رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در ادامه این همایش اظهار کرد: مرجعیت علمی مفهومی استراتژیک برای جمهوری اسلامی ایران است. این مفهوم برای جمهوری اسلامی مهم است چون اگر چشم‌انداز جمهوری اسلامی، ساخت تمدن نوین اسلامی بوده و قرار است همه توجه خود را به ساخت تمدن معطوف کند، رسیدن به مرجعیت علمی ضروریست.
وی افزود: مرجعیت علمی برای جامعه علم و فناوری هم چشم‌انداز است. وقتی رهبری می‌فرماید ما باید لوکوموتیو علم و فناوری باشیم، این تصویر باید مورد توجه جامعه علمی باشد. رهبری ۱۸ سال پیش به مفهوم مرجعیت علمی اشاره کرد و ماه گذشته هم از خیز جدیدی در این حرکت سخن گفتند.
قاضی نوری گفت: جلساتی با دستگاه‌های مختلف برای پیگیری مرجعیت علمی برگزار شد. نشست چیستی، چرایی و چگونگی مرجعیت علمی که بهمن ماه ۱۴۰۱ برگزار شد از جمله این نشست‌ها بود. اردیبهشت ۱۴۰۲ بود که مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور موظف به برگزاری همایش ملی مرجعیت علمی شد. تصور واحدی از مرجعیت علمی در کشور ما وجود ندارد. به همین دلیل، لازم است که درباره این مفهوم گفتگو کنیم. در این راستا، با فراخوان مقاله به دنبال رسیدن به نقشه راهبردی مرجعیت علمی هستیم.
دبیر همایش مرجعیت علمی تصریح کرد: مرجعیت علمی نیازمند پشتیبانی مالی و فکری است. همچنین پیشنهاد می‌کنم این همایش، دبیرخانه دائمی داشته باشد و پیگیری و رصد مرجعیت علمی را برعهده بگیرد. علم و فناوری به سرعت در حال تغییر و تحول است و ما باید با این سرعت و بیشتر پیش رویم که عقب‌ماندگی چند قرن اخیر را جبران کنیم.
گلایه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از عدم توجه به بودجه علم و فناوری
حجت‌الاسلام خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه این همایش گفت:  نقشه جامع علمی کشور ۱۳ سال پیش تدوین و تصویب شده و در حال حاضر نیازمند بازنویسی است. اولین‌بار رهبری در سال 1385 برای به مرجعیت علمی اشاره کرده و فرمودند ایران باید در یک افق ۵۰ ساله به مرجعیت علمی برسد.
وی بیان کرد: کسب رتبه اول در تدوین مقالات شرط مرجعیت علمی است، اما کافی نیست. مرجعیت علمی به معنای داشتن قدرت علمی، داشتن این شرط نیز ضروری است ولی کافی نیست. آیا اینکه مرجعیت علمی به معنای رسیدن به مرزهای دانش در نظر و عمل است، نیز می‌تواند کافی باشد؟ این تعریف دقیق‌تر است، ولی شرط دیگری نیز نیاز است. جوع و مراجعه حداکثری دانشمندان و کشورها به ایران، شرط سوم مرجعیت علمی است؛ به این معنا که اگر مقاله خوبی بنویسیم، نظریه پردازی کنیم و دیگران به آن رجوع نکنند، به مرجعیت علمی نمی‌رسیم.
خسروپناه افزود: برای رسیدن به مرجعیت علمی باید 6 گام طی شود. گام اول، کشف نظریه علم و فناوری در فلسفه اسلامی است. در فلسفه علم نظریه‌های مختلفی در باب نظریه‌های رئالیستی، انسجام‌گرایی و .. مطرح شده است. در این راستا باید مشخص شود که نظریه ایران در علم و فناوری چیست؟ ما باید این نظریه را مشخص کنیم. گام دوم گفتمان‌سازی و فرهنگ‌سازی جایگاه علم در اسلام و تمدن اسلامی است. باید مشخص شود که جایگاه علم در اسلام چیست.
وی خاطرنشان کرد: گام سوم تحقق مرجعیت علمی، تدوین الگوی حکمرانی علم و فناوری است. بین حکومت‌داری علم و فناوری و حکمرانی علم و فناوری تفاوت وجود دارد. حکمرانی به معنای سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و تصدی‌گری است. باید توجه داشت که در حکمرانی علمی و فناوری، نخبگان کشور در سیاست‌گذاری و تصدی‌گری نقش دارند، ولی ما هنوز به این موضوع توجه نکردیم. نقشه جامع علمی کشور بخشی از حکمرانی علم و فناوری است، نمی‌توان مرجعیت علمی را با توجه به تنها یک بخش از حکمرانی به دست آورد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: گام چهارم، تحقق حکمرانی علم و فناوری است، تحقق حکمرانی علم و فناوری تنها به عهده وزارت علوم، بهداشت و دانشگاه آزاد نیست، بلکه همه دستگاه‌ها در این مهم وظیفه دارند. ما مشکلات مالیاتی جدی در بخش دانش‌بنیان‌ها داریم که این به عهده وزارت اقتصاد است. همچنین موانع تبدیل محصولات دانش بنیان به عهده وزارت صمت است.
وی بیان کرد: تدبیر غلط باعث ضرر شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود، من معتقد نیستم که این موضوعات عمدی نباشد. من تا زمانی که این منصب را دارم، این موضوعات را شناسایی می‌کنم و آن‌ها را در سخنرانی‌ها مطرح می‌کنم. اینها موانع هستند. معاونت علمی ریاست جمهوری، باید این موضوعات را پیگیری کند. همچنین برخی موانع در مجلس حل می‌شوند. همه باید دست به دست هم بدهیم و این موانع را رفع کنیم. بدون رفع این موانع مرجعیت علمی تا ۲۰۰ سال دیگر اتفاق نمی‌افتد.
خسروپناه تصریح کرد: پنجمین گام مرجعیت علمی، تعاملات بین‌المللی است. ما توسط آمریکا تحریم شده‌ایم، نباید خودمان نیز با بهانه‌هایی مثل دو تابعیتی و … خودمان را تحریم کنیم. بدون تعامل بین‌المللی نمی‌توان به مرجعیت علمی رسید. دولت باید برای این تعاملات بین‌المللی تسهیل‌گری کند. ششمین گام مرجعیت علمی، بودجه علم و فناوری است. مرجعیت علمی بدون برنامه‌ریزی سازمان برنامه و بودجه امکان‌پذیر نیست. این موضوع گلوگاه مرجعیت علمی است. باید به بودجه معیشتی اساتید توجه داشت. نمی‌توان از یک استاد مجرب با بودجه اندک انتظار داشت که در مرجعیت علمی قدم بردارد.
وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلی ابلاغی علم و فناوری، گفت: مگر حضرت آقا در سیاست‌های کلی به موضوع بودجه علم و فناوری تاکید نکرده‌اند؟ چرا به این موضوع توجه نشده است؟
خسروپناه ادامه داد: برخی آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها نیاز به به‌روز سازی دارند. برخی نخبگان با زحمت خودشان این دستگاه‌ها را به‌روز می‌کنند. در حوزه علم و فناوری اگر امثال حاج قاسم و شهید فخری‌زاده را نداشتیم، به این جایگاه آبرومند نمی‌رسیدیم. در غرب بودجه علم و فناوری روز به روز افزایش می‌یابد، ولی ما به این موضوع توجه نداریم.