کمبود معلم جدی است؛ معلم با کیفیت، جدی‌تر

این مطلب را بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بیان کرده و گفته است پیش‌بینی می‌شود حدود ۷۲ هزار معلم تا مهر ۱۴۰۳ بازنشسته شوند و این موضوع تأمین نیروی انسانی را برای وزارت آموزش و پرورش سخت‌تر خواهد کرد.

تراژدی کمبود معلم هر سال تکرار می‌شود و متاسفانه با وجود هشدار‌های پیاپی در این خصوص این چالش همچنان وجود دارد.

چنانکه رهبر معظم انقلاب ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۷ در دیدار با جمعی از معلمان می‌گویند: " مراکز تربیت معلّم -که مهم‌ترینش فعلاً دانشگاه فرهنگیان است- مرکز ثقل اصلی نظام آموزش و پرورش کشورند و در مورد این دانشگاه کوتاهی شده. [طبقِ]آنچه بنده اطّلاع دارم و به من گزارش شده، این دانشگاه، هم از لحاظ نیروی انسانی -معلّم، استاد- دچار کمبود است، هم از لحاظ بودجه دچار کمبود است، [هم]از لحاظ فضای آموزشی دچار کمبود است. وزارت علوم، سازمان مدیریّت، سازمان امور استخدامی، هرکدام به نحوی بایستی همکاری کنند، کمک کنند؛ این مشکلات باید برطرف بشود. ".

اما اینکه چرا دانشگاه فرهنگیان به عنوان مرکز مهم تربیت معلم نتوانسته است هنوز به این نیاز مهم پاسخ دهد پرسشی است که کارشناسان باید به آن پاسخ دهند.

دانشگاه فرهنگیان مرکز ثقل نظام تعلیم و تربیت

حسین خنیفر، رئیس سابق دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه توسعه کمی و کیفی دانشگاه فرهنگیان بیش از یک دهه است که مطالبه مقام معظم رهبری است، به قدس می‌گوید: خروجی معلم هرسال به طور میانگین ۹۰ هزار نفر در آموزش و پرورش است، اما ورودی‌های اندک در سال به حدود ۲۵ تا ۲۶ هزار نفر رسیده که این کمبود معلم خودش را در سال‌های آینده و در سال‌های ۱۴۰۶ و ۱۴۰۸ نشان خواهد داد.

وی با اشاره به اینکه یک ششم جمعیت ایران در کلاس‌های درس حاضر هستند، می‌گوید: برای این تعداد با کسری حداقل ۳۰۰ هزار معلم روبه رو هستیم، در چند سال پیش با پیش بینی و طبق مدل مارکوف (آموزش مفهومی) قرار بود این مشکل را حل کنیم که شرایط مهیا نشد یعنی حرکتی که ما آن را رو به شیب بالا برده بودیم، دوباره سینوسی و رو به پایین شد و کمبود معلم شروع شد.

با روند فعلی، کمبود شدید معلم خودش را در سال‌های آینده نشان خواهد داد؛ بنابر این فرصت عقب گرد نداریم؛ برای توسعه دانشگاه فرهنگیان و جبران کمبود معلم که سال‌های آینده شدیدتر خواهد شد باید ردیف استخدامی گرفت، بودجه تأمین شود و باید نسبت به اصلاح حقوق معلمان اقدام جدی انجام شود.

خنیفر با تأکید براینکه در حال حاضر با کمبود بیش از ۲ هزار عضو هیئت علمی در دانشگاه فرهنگیان مواجه هستیم، ادامه می‌دهد: بیش از ۵۰۰ عضو هیئت علمی بالای ۳۵ تا ۴۰ سال خدمت همگی شهریور امسال بازنشسته می‌شوند و به نسبت ۲۴ رشته در ۳۱ استان تا سال ۱۴۰۴ بیش از ۲ هزار عضو هیئت علمی کسری داریم.

رئیس سابق دانشگاه فرهنگیان با اشاره به اینکه در آموزش و پرورش ۱۰ هزار معلم دارای مدرک دکترا داریم که باید جذب دانشگاه فرهنگیان شوند، می‌گوید: همین امسال برای جذب در دانشگاه فرهنگیان با توجه به خروجی ۹۰ هزار نفری معلمان باید ۲۵ هزار دانشجو جذب می‌کردیم که این کار انجام نشد.

انتقاد از مسیر‌های اشتباه جذب معلم

وی به اشتباه بودن جذب معلم از مسیر‌هایی غیر از دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در هیچ یک از کشور‌های پیشرو، شیوه جذب معلم از راه خرید خدمات، حق التدریس، برگزاری آزمون بدون طی مراحل علمی و... نیست؛ اما در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان آمده است؛ درصورتی که دانشگاه فرهنگیان از طریق کنکور و آموزش‌های رسمی نتواند منابع انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش را تأمین کند، می‌تواند به صورت موقت از بین دانش آموختگان دیگر دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه به شرط داشتن کف شرایط و امتیاز لازم، قبولی در مصاحبه و گزینش و... نیروی انسانی خود را تأمین کند.

رئیس سابق دانشگاه فرهنگیان با انتقاد از شیوه جذب معلم از طریق ماده ۲۸ می‌گوید: ماده ۲۸ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان موجب شده است که وزارت آموزش و پرورش تنها در مواقع اضطراری که با کمبود نیرو مواجه است از آن استفاده کند و تنها یک مسکّن است، درمان نیست، اما در حال حاضر این مسکّن به جای درمان استفاده می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: سیستم آموزشی تعلیم و تربیت معلم ما نیاز به جراحی دارد، این جراحی چند سال پیش آغاز شده بود، اما ادامه پیدا نکرد، ماده ۲۸ را به عنوان یک پینه به جای جراحی گذاشتند و اگر همین گونه ادامه پیدا کند جای جراحی اساسی را خواهد گرفت.
‌
نمی‌توان منکر معلمان خوب ماده ۲۸ بود، اما معلمی که تک جنسیتی در یک محیط مطلوب تربیت شود بسیار متفاوت است با فردی که از راه‌های دیگر برای معلمی برگزیده می‌شود.

وی با اشاره به اینکه معلم آموزش دیده در دانشگاه فرهنگیان تعهد دو برابر خدمت دارد، می‌افزاید: دانشجوی دانشگاه فرهنگیان در دوران تحصیل ۴ ساله خود به معلمی تعلق خاطر پیدا می‌کند، فنون تدریس و ارزشیابی و مشاوره را فرا می‌گیرد، اما در ماده ۲۸ اینگونه نیست؛ این خلأ‌ها در برخی اوقات باعث فرار نیرو هم می‌شود.

رئیس سابق دانشگاه فرهنگیان با تأکید بر اینکه دانشگاه فرهنگیان در کشور مهجور و مظلوم مانده و با وجود تأکید مقام معظم رهبری، نتوانسته به رسالت و نقش مهم خود عمل کند، ادامه می‌دهد: دانشجویان مراکز تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان به طور کامل از دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها جلوتر هستند و ضمن داشتن علم و دانش، مهارت و فن اداره کلاس و روان شناسی برخورد با دانش آموز را دارند و به طور حتم تاثیرگذارتر از کسانی هستند که با روش‌های دیگر جذب و استخدام می‌شوند.

دانشجو کم نداریم

اماعلی اصغر فانی، وزیر پیشین آموزش و پرورش در خصوص پذیرش تعداد معلمان نظر دیگری دارد و به ما می‌گوید: متأسفانه در سال‌های اخیر پذیرش این دانشگاه بسیار افزایش پیدا کرده که این موضوع آسیب‌های زیادی به نظام آموزشی وارد کرده است.

عضو شورای عالی آموزش و پرورش با انتقاد از پذیرش بیش از حد در دانشگاه فرهنگیان، این دانشگاه را یک دبیرستان بزرگ نه یک دانشگاه در حد دانشگاه‌های معتبر دولتی می‌داند و می‌افزاید: پذیرش بیش از حد ظرفیت موجب افت کیفیت دانش آموختگان آن بخصوص در رشته‌های علوم پایه مانند فیزیک و شیمی به دلیل کمبود امکانات و تجهیزات شده است.

وی ادامه می‌دهد: وقتی برای مثال ۱۷ هزار نفر ظرفیت سالانه داریم، اما بیش از ۳۰ هزار دانشجو جذب می‌کنیم بدیهی است که کیفیت آموزشی کاهش می‌یابد، از طرفی به دلیل اینکه تعداد استادان و اعضای هیئت علمی در دانشگاه فرهنگیان از استاندارد لازم برخوردار نیست و از دیگر دانشگاه‌ها کمتر است باز به کیفیت این دانشگاه آسیب جدی وارد شده است.

دانشیار دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: برخی فکر می‌کنند اگر بودجه در اختیار دانشگاه قرار دهیم و کلاس اضافه کنیم و حتی مدرس استخدام کنیم دانشگاه می‌تواند ظرفیت بالاتری داشته باشد؛ اما باید گفت دانشگاه فقط به تعداد اتاق‌ها و کلاس‌ها و سطح زیربنا نیست؛ بلکه استادان بخصوص استادان باتجربه نقش عمقی تری دارند.

فانی می‌افزاید: دلیل اینکه دانشگاه تهران، دانشگاه تهران می‌شود این است که ۹۰ سال است تأسیس شده و استادان باتجربه با رتبه دانشیار و استاد تمام فراوان در آن وجود دارد؛ یعنی دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف و امیرکبیر به دلیل قدمت و استادان باتجربه و باسواد دانشگاه شده اند.

فعلاً رشته ابتدایی

وزیر پیشین آموزش و پرورش می‌گوید: باید کل ظرفیت دانشگاه فرهنگیان را اختصاص به رشته ابتدایی دهیم و در رشته‌های دیگر فعلاً دانشجو نگیریم.

فانی با بیان اینکه تربیت معلم ابتدایی در هیچ دانشگاه دولتی در کشور صورت نمی‌گیرد و اصلاً تخصص تربیت معلم ابتدایی در وزارت آموزش و پرورش است، می‌افزاید: ما درسی در دوره متوسطه اول به نام علوم داریم که مجموعه‌ای از دروس فیزیک، شیمی، زیست شناسی و زمین شناسی هرچهار رشته را در یک رشته آموزش می‌دهند که در هیچ دانشگاهی چنین موضوعی را نداریم.

عضو شورای عالی آموزش و پرورش با تأکید براینکه کمبود معلم را می‌توان از ظرفیت دانشگاه‌های معتبر جبران کرد، می‌افزاید: البته نه اینکه لیسانس فیزیک را مثلاً از دانشگاه تهران بدون هیچ آموزشی سرکلاس بفرستیم؛ بلکه باید لیسانس معتبر دانشگاه غیرفرهنگیان در رشته فیزیک در دانشگاه فرهنگیان آموزش معلمی ببیند، یعنی معلم حرفه‌ای تربیت کنیم.

وی ادامه می‌دهد:مثلاً دانش آموختگان دانشگاه‌های معتبر درس‌های پداگوژی (معلمی) روش تدریس، روانشناسی کودک و نوجوان، روانشناسی رشد، کارورزی و کارآموزی و... ظرف یکسال آموزش ببیند و در انتها آزمون گرفته شود که اگر موفق شدند به آن‌ها اجازه تدریس در مدارس داده شود.

فانی با تأکید براینکه در سال‌های اخیر، چون از روش‌های سنتی جذب معلم استفاده نکردیم، با کمبود معلم مواجه شدیم، می‌افزاید: به همین دلیل ناچار شدیم هر کسی را از سرخیابان بدون هیچ آموزش و داشتن صلاحیت معلمی سر کلاس بفرستیم که براساس آمار در حال حاضربیش از ۵۲ درصد نیروی موجود آموزش و پرورش افرادی هستند که تربیت معلم ندیده اند و روش تدریس را نمی‌دانند و در حال تدریس هستند.

وی با تأکید براینکه ایجاد تحول در نظام تربیت معلم پیش نیاز تحقق هرنوع تحول در نظام آموزشی است، می‌گوید: دانشگاه فرهنگیان، نخست با انجام اصلاحاتی در تربیت معلم، می‌تواند گام‌های اساسی در ایجاد تحول در نظام آموزشی بردارد.

رئیس سابق دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه نقش دانشگاه فرهنگیان در آموزش و پرورش، فقط تعلیم دروس و انتقال میراث فرهنگی نسل‌های گذشته به نسل جدید و پرورش قوای ذهنی دانش آموزان نیست؛ می‌افزاید:موضوع حتی فراتر از آن هاست و رشد و پرورش دانش آموزان در ابعاد جسمانی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی از اهداف اصلی نظام آموزش و پرورش محسوب می‌شود.