صدای جامعه مدنی در دل بحران؛ از مطالبه‌گری تا نهادسازی برای مشاركت اجتماعی

به گزارش  بازارکار از روابط عمومی موسسه کار و تامین اجتماعی محمد حسن داوودی، مدیر مجموعه مدارس صبح رویش، گفت: سه رکن اصلی سرمایه اجتماعی، اعتماد، اجماع و مشارکت هستند. ما با موضوع جدی سرمایه اجتماعی در ایران مواجه هستیم و خطری جدی آن را تهدید می‌کند. همچنین تا اعتماد نباشد، اجماع و به تبع آن مشارکت ایجاد نخواهد شد.

وی با اشاره به جنگ اخیر تأکید کرد: جنگ‌ها و بحران‌ها هر چقدر مخرب هستند، آموزه‌های زیادی دارند. در جنگ اخیر نیز ما شاهد این بودیم که همین شرایط اتفاق افتاد.‌ هم‌اکنون زمانی است که باید به صلح داخلی برسیم و با طی کردن سه پله اعتماد، اجماع و مشارکت به همبستگی اجتماعی دست پیدا کنیم.

داوودی افزود: سازمان‌های مردم‌نهادی که همواره به عنوان یکی از تهدیدهای امنیتی شناخته می‌شدند، توانستند در شرایط جنگی خود امنیت‌ساز شوند. حکومت نباید این موضوع را فراموش کند و لازمه تکرار نشدن شرایط نامطلوب موجود این است که اتاق بحران سازمان‌های مردم‌نهاد تشکیل شود تا بتوان در شرایط بحرانی از ظرفیت این سازمان‌ها استفاده کرد.

نظام تدبیر دچار امتناع مشارکت اجتماعی است

در ادامه محمد الموتی، دبیر شورای هماهنگی شبکه سمن‌های محیط زیست کشور، گفت: این جنگ تحمیلی دو فهم عمومی به ما داده است: فهم عمومی بین‌المللی و فهم داخلی. اگر کشور شما در اردوگاه قدرت‌های جهانی نباشد، هیچ‌کدام از سازمان‌های بین‌المللی به آن کمک نخواهند کرد.

وی افزود: سرمایه اجتماعی پایه و بنیان تداوم حیات در کشور است. این دو فهم عمومی سبب می‌شود تا حاکمیت این نیاز را احساس کند که باید تصمیم بگیرد. اولین تصمیم در حوزه سیاست خارجی انجام شد که نتیجه آن تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود.

الموتی با اشاره به فقدان تصمیم‌گیری اجتماعی گفت: متأسفانه هیچ تصمیمی در حوزه اجتماعی گرفته نشد. حتی حاکمیت انتظار این همبستگی از مردم را نداشت و به‌نظر می‌رسد حتی پیش‌بینی چنین واکنشی نیز از مردم نمی‌کرد.

وی هشدار داد: در صورت عدم پاسخ شایسته به مردم، همبستگی اجتماعی در موقعیت مشابه بعدی به این شکل نخواهد بود و ریزش خواهد داشت. مردم می‌خواهند ببینند که قدم بعدی حاکمیت چه خواهد بود.

الموتی با بیان اینکه «نظام تدبیر دچار امتناع مشارکت اجتماعی است»، اظهار کرد: سازوکارها طوری طراحی شده که مشارکت نمی‌تواند شکل بگیرد. متأسفانه ۹۹ درصد مدیران دولتی ما مشارکت اجتماعی را در انتخابات و راهپیمایی می‌دانند، انگار که هیچ مشارکت دیگری در کشور وجود ندارد و اتفاق نیفتاده است.

وی خواستار به رسمیت شناختن اشکال دیگر مشارکت اجتماعی شد و افزود: خواسته ما این است که مشارکت اجتماعی غیر از انتخابات و راهپیمایی به رسمیت شناخته شود. باید بستر مشارکت اجتماعی فراهم شود. تشکل‌های مردم‌نهاد بیشترین خدمات را در شرایط جنگی داشته‌اند و حق این را دارند که قانون تشکل‌های مردم‌نهاد پیگیری شود.

کار سازمان‌های مردم‌نهاد دفاع از کرامت انسانی است

در ادامه، فاطمه دانشور، مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری مهرآفرین، با اشاره به موانع ساختاری مقابل سمن‌ها گفت: در دل بحران‌هایی مانند زلزله و سیل، سمن‌ها بدون دستور و مجوز حضور پیدا کرده‌اند. اول از همه در بحران حضور پیدا می‌کنند و آخر از همه از آن خارج می‌شوند. کار این سازمان‌ها دفاع از کرامت انسان‌هاست اما روز بعد از حمله اسرائیل به ایران، یکی از مراکز ما در آستانه پلمب شدن بود. متأسفانه این شرایط درست نیست و این وضعیت روا نیست.

وی افزود: متأسفانه دولت به سازمان‌های مردم‌نهاد اعتماد ندارد اگر تعداد مجوزهایی که باید از دولت برای فعالیت سمن‌ها گرفته شود را بشماریم، به عدد ۱۷۶ می‌رسیم. این عدد اجازه فعالیت را به سمن نمی‌دهد و آن‌ها را نیز ناامید نمی‌کند.

دانشور با هشدار درباره مصادره همبستگی اجتماعی گفت: مردم از حاکمیت خود ناراضی بودند ولی نقش شایسته ای در دفاع از میهن داشتند.  

وی با اشاره به بحران اتباع افزود: واقعیت این است که در حق برخی از اتباع ظلم شده است.. مسئولیت شرایط موجود با کسی است که بی‌حساب و کتاب اجازه ورود اتباع را به کشور صادر کرد، که اکنون شرایطی پیش بیاید که یک‌سری کودک مظلوم و بی‌گناه مورد آسیب قرار گیرند.

اتاق بحران سازمان‌های مردم‌نهاد باید تشکیل شود

فاطمه بهرام‌آبادیان، فعال اجتماعی، نیز گفت: در این شرایط جنگی، مردم بودند که پای مردم ماندند. همچنین سازمان ما در روزهای اول، بیانیه‌های بین‌المللی صادر کرد تا جهان صدای مردم ایران را بشنود.

وی افزود: سه روز پس از جنگ، مجموعه ما در نشست ژنو شرکت کرد و با محکوم کردن رژیم صهیونیستی بر این موضوع تأکید کرد که اسرائیل حاضر است کاری که در غزه انجام داده، در هر کشور دیگری نیز انجام دهد.

بهرام‌آبادیان تصریح کرد: موضوعاتی که برای حاکمیت امنیتی است، بعضاً برای سازمان‌های مردم‌نهاد مسئله خاصی محسوب نمی‌شود. این مردم نشان داده‌اند که حاضرند هر کاری برای وطن و هموطنان خود انجام دهند.

وی هم خواستار تشکیل اتاق بحران سمن‌ها شد و گفت: رسانه ما با اهداف و ذات سازمان‌های مردم‌نهاد فاصله دارد. لازم است که شعار وفاق ملی نه تنها به صورت کلی و جامع، بلکه به صورت اختصاصی میان حکومت، رسانه ملی و سازمان‌های مردم‌نهاد شکل بگیرد.

کار خیر سنتی باید به مدیریت نوین فعالیت‌های مردم‌نهاد تبدیل شود

در ادامه اشکان تقی‌پور، مدیرعامل خیریه نیک‌گامان جمشید، گفت: ایران متکثر است و در عین حال واحد است. کشور ما بلایای بدتر و شرایط نامطلوب‌تری نیز به خود دیده است اما ایران، ایران مانده و ما امروز به آن افتخار می‌کنیم. ایران کلاژ، دکور یا دیزاین نیست. ایران گنجینه‌ای ارزشمند است که میراث مشترک همه ایرانیان است.

وی افزود: کمتر کسی وجود دارد که با ذکر نام ایران احساساتی نشود. ما در کشور از گذشته پشتوانه فرهنگی و تمدن‌ساز خیر و نیکوکاری را داریم، اما متأسفانه مشکل اینجاست که این موضوع در کشور جدی گرفته نمی‌شود.

تقی‌پور تأکید کرد: مشکل اصلی جدی نگاه نشدن به کار سازمان‌های مردم‌نهاد است. کار خیر سنتی باید به مدیریت نوین فعالیت‌های مردم‌نهاد برسد.

وی افزود: مردمی که این حماسه را رقم زدند و همبستگی چشمگیری از خود نشان دادند، مردم متشکل هستند. این اتفاق اگر خیری داشته، این بوده که همه متوجه شدند که این تشکل‌های مردمی هستند که پشت دولت ایستاده‌اند و همبستگی اجتماعی و ملی کشور را حفظ کرده‌اند. حتی ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند با اینکه حضور فیزیکی ندارند، کمک‌های خود را از راه دور و در شرایط بحرانی انجام می‌دهند.

وی در پایان گفت: متأسفانه تشکل‌های خیر همچنان ضمانت اجرایی و خانه‌ای به‌خصوص مانند همین خانه اندیشمندان ندارند.

دفاع میهنی تنها در اسلحه و جنگ خلاصه نمی‌شود

علیرضا رحیمی، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، نیز در پایان این نشست گفت: مفهومی که امروز درباره آن صحبت می‌کنیم، نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در همبستگی ملی و دفاع میهنی در شرایط جنگی است. دفاع میهنی تنها در اسلحه و جنگ خلاصه نمی‌شود. بزرگترین ابزار ما سرمایه اجتماعی کشور بود. این عاملی بود که اسرائیل فکر آن را نکرده بود.

وی ادامه داد: ملت ما به سطحی رسیده که می‌تواند منافع و خیر و شر خود را تشخیص بدهد. اسرائیل با حاکمیت ایران صرفاً مشکل ندارد، بلکه با ایران و کلیت کشور ما مشکل دارد. ما در مقطعی خاص از تاریخ قرار داریم و ملت ما در این مقطع حساس مسیر درستی را انتخاب کرده است.

رحیمی اظهار کرد: وقتی از دفاع صحبت می‌شود، فرهنگ، هویت و مسائل اجتماعی نیز مطرح می‌شوند. در چنین شرایطی، کنشگران اجتماعی در عرصه دفاع حاضر می‌شوند. قشر جوان ما در این بحران واکنش بی‌نظیری از خود داشتند و رویکرد آن‌ها در این جنگ قابل تقدیر است.

وی افزود: بزرگترین تهدید جنگ، ترجیح منافع فردی به منافع ملی است که خوشبختانه جوانان ما در این آزمون سربلند بیرون آمده‌اند. اجماع بر سر مسائل ملی می‌تواند منجر به مشارکت اجتماعی شود و بهترین بستر برای این کار سازمان‌های مردم‌نهاد هستند.

رحیمی در پایان گفت: اگر بتوانیم در شرایط بحران توان خود را یکدست کنیم، خواهیم توانست از پتانسیل گروه‌های مردمی بهره ببریم. در این راستا شبکه‌ای با نام «شبکه ایرانیاران جوان» تأسیس شده که روزبه‌روز در حال بزرگ‌تر شدن است و تا کنون تعداد اعضای آن به ۲۰ هزار نفر رسیده است. برنامه ما این است که مردم از هر سنی بتوانند در یک ساختار غیردولتی، به‌صورت منسجم در کل کشور فعالیت کنند. این برنامه با حمایت کامل دکتر پزشکیان انجام خواهد شد و این فعالیت یکی از جلوه‌های وفاق در دولت وفاق است.