تولیدِ دانش‌بنیانِ اشتغال آفرین

به گزارش بازارکار به نقل از آنا، در سالی که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی سال تولید، دانش‌بنیان، اشتغال آفرین نام‌گذاری شده است، یکی از مهم‌ترین رسالت‌های نخبگان علمی و فعالان عرصه دانش‌بنیان تبیین شرایط فعلی در راستای تحقق هر چه بیشتر شعار سال و رفع موانع موجود است که خود یکی از مصادیق تأکیدات مؤکد رهبری در خصوص جهاد تبیین خواهد بود. باید در شرایط کنونی دانست در چه جایگاهی قرار داریم و چه موانعی در مسیر تحقق شعار سال وجود دارد و برای نیل به تولیدِ دانش‌بنیانِ اشتغال آفرین بایستی به چه سمت و سویی حرکت نمود و از چه ظرفیت‌های بلااستفاده‌ای بهره برد. در مسیر تحقق شعار سال، گام نخست تقویت و رونق تولید ملی است. تولید نیاز به حمایت از کارآفرینی و خلق ارزش برای کارآفرینان دارد تا رغبت لازم برای حضور فعالانه در این عرصه ایجاد شود. البته که ابزارهای شکل‌گیری این مهم و نهادهای تصمیم‌ساز در خصوص این مسئله متعدد است؛ اما لازمه اصلی تحقق آن وسعت بخشیدن به بازار مخاطب این تولید ملی است. اگرچه در رابطه با این موضوع، با صدور نسخه‌هایی همچون ممنوعیت واردات خودرو یا ممنوعیت واردات لوازم‌خانگی در راستای حمایت ویژه از تولید ملی، جلوگیری از خروج ارز در شرایط بحرانی منابع ارزی و فراهم آوری بازار گسترده‌تر برای تولیدکننده داخلی نتایج رضایت‌بخشی حاصل نشده است و مقام معظم رهبری نیز چندین بار به این مسئله اشاره داشته‌اند اما بهترین راهکار برای تقویت تولید ملی به‌منظور ریل‌گذاری حمایتی درست و اصولی و متناسب با بازار به‌جای روش‌های دولتی سازی با محوریت سرمایه‌گذاری دولتی و حمایت‌های مالی دولت‌محور برای سرپا نگه‌داشتن تولید، اتصال زنجیره تأمین به بازار با فراهم نمودن بازار مخاطب بیشتر است. اما آیا تنها ممنوعیت واردات ابزار کافی برای به‌کارگیری این راهکار است؟ استفاده از ابزارهای دستوری همواره با مشکلات و معضلاتی همراه است که معضل اصلی این ابزار که مصرف‌کننده در صنعت خودرو و لوازم‌خانگی نیز شاهد آن بوده، افزایش قیمت و کاهش کیفیت محصول نهایی بوده است. نکته مهمی که به‌ویژه در صنعت خودرو باعث این افزایش قیمت و کاهش کیفیت شده است، ازهم‌گسیختگی زنجیره تأمین و معضل تأمین قطعات، تجهیزات و مواد اولیه موردنیاز برای تولید محصول نهایی است. به همین دلیل است که رهبری بر تولیدِ دانش‌بنیان تأکید داشته‌اند. شرکت‌های دانش‌بنیان با حفظ هویت خصوصی قادر به حل این معضل و تکمیل زنجیره تأمین در داخل هستند. بنابراین گام دوم دانش‌بنیان نمودن صنعت است که این مهم نیز درگرو جلوگیری از خروج نخبگان و فرار مغزهاست. راهکار اصلی برای این موضوع ایجاد بسترهای مناسب برای نقش‌آفرینی نخبگان با خلق انگیزه کافی برای آنان است. این راهکار نه‌تنها می‌بایست در راستای جلوگیری از خروج نخبگان مورداستفاده قرار گیرد، بلکه باید زمینه‌های لازم را برای بازگشت نخبگان و متخصصان ایرانی خارج از کشور نیز فراهم آورد. در طی ده سال گذشته شکل‌گیری زیست‌بوم فناوری و نوآوری در ایران متشکل از شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های خلاق، شتاب‌دهنده‌ها، استارت‌آپ‌ها، مراکز و کارخانه‌های نوآوری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، صندوق نوآوری و شکوفایی، مراکز رشد دانشگاهی، پارک‌های علم و فناوری و بنیاد ملی نخبگان فرصت مناسبی را برای تحقق این مهم فراهم آورده است. هرچند همچنان نقش مراکز رشد دانشگاهی و پارک‌های علم و فناوری به‌عنوان نخستین و در دسترس‌ترین جایگاه ورود نخبگان به حوزه فعالیت‌های دانش‌بنیان در زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور نامشخص و مجهول است. اگرچه تشکیل معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم بارقه‌های امیدی برای پویا نمودن ساختار این دو نهاد در دانشگاه‌های سراسر کشور بود، اما امروز با گذشت چندین ماه از طرح ایجاد این معاونت در وزارت علوم و همچنین شکل‌گیری آن در اوایل آذرماه سال ۱۴۰۰ همچنان رویه مشخصی برای ایفای نقش این دو نهاد در زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور ترسیم و عملیاتی نشده است. از سوی دیگر تدوین و ابلاغ طرح جهش تولید دانش‌بنیان با همکاری دولت و مجلس نیز گام مهمی در دانش‌بنیان نمودن صنعت و تولید بوده است که یقیناً زمینه‌های مناسبی را در راستای اشتغال نخبگان فراهم خواهد آورد. از همین رو گام سوم منوط به اشتغال‌آفرینیِ تولیدِ دانش‌بنیان است. راهکار اصلی برای تحقق اشتغال‌آفرینی پایدار توجه ویژه به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، دانش‌بنیان نمودن شرکت‌های تولیدی بزرگ و توسعه و تجاری‌سازی فعالیت‌های دانش‌بنیان است. این راهکار دو رویه تقویت سرمایه‌گذاری داخلی و سرمایه‌گذاری خارجی را دنبال می‌کند که پرداختن به موضوع سرمایه‌گذاری خارجی خود نیاز به تحلیلی مبسوط دارد. اما در خصوص سرمایه‌گذاری داخلی بایستی در ابتدا به سراغ صنایع بزرگ داخلی رفت که زنجیره تأمین گسترده‌تری با نقدینگی و سرمایه در اختیار بیشتر دارند. دو صنعت نفت و خودرو که رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی‌های اخیر خود بارها به دانش‌بنیان نمودن این دو صنعت تأکید ویژه داشته‌اند، شاخص‌ترین این صنایع به شمار می‌روند. ورود صنایع بزرگ به تأمین اعتبار شرکت‌های دانش‌بنیان در قبال تأمین تجهیزات و قطعات و حمایت از آنان در فاز تولید نمونه اولیه و سپس تجاری‌سازی محصول می‌تواند راهگشای مسئله اشتغال آفرینی و ایجاد انگیزه برای ورود نخبگان به عرصه فعالیت‌های دانش‌بنیان باشد. همچنین در پیش گرفتن راهکار تأمین نیاز صنایع از داخل علاوه بر موارد فوق، مانع از خروج ارز و باعث کاهش قیمت تمام‌شده محصول نهایی خواهد شد.

*کمیل یزدانی، دانشجوی دکترای مهندسی برق دانشگاه شهید بهشتی