«کارتوشه» توشه دانش‌بنیان برای دانش‌آموزان نخبه

درواقع افرادی که می‌خواستند درحوزه‌های تخصصی فعالیت خودراآغازکنند، بایدابتدا درآن رشته تحصیل می‌کردند، اما آموزش‌های دانشگاهی و تئوری تاچه حدفرد رابرای شروع فعالیت کاری آماده می‌کند؟واقعیت این است که باتوجه به این‌که فضای کسب‌وکار‌های جدید با سرعت بسیار بالایی متناسب با پیشرفت‌های فناوری‌های روز و تغییر نیاز بازار متحول می‌شود و در بیشتر مواقع نظام آموزشی از این سرعت بالا جا می‌ماند؛ نتیجه این شده که در سال‌های اخیر شاهد ایجاد شکافی میان دروس دانشگاهی و واقعیت‌های کسب‌وکار‌ هستیم. ازطرف دیگر زمانی که دانش‌آموزان پس از پایان تحصیلات‌شان برای ورود به دانشگاه و انتخاب آینده تحصیلی و شغلی‌شان اقدام به انتخاب رشته می‌کنند، در بسیاری موارد ذهنیت شفاف و درستی از آنچه در مسیر کسب‌وکار‌ در انتظارشان است و بازار کار رشته تحصیلی انتخابی‌شان ندارند؛ نتیجه این‌که این روزها بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در مشاغل غیرمرتبط با رشته تحصیلی‌شان مشغول به کارهستند. به همین خاطر آشنایی با فضای کار، اتمسفر حاکم بر آن و شناخت نیازهای شغلی می‌تواند بینش درست‌تری در دانش‌آموزان پیش از ورود به فضای دانشگاهی ایجاد کند. درهمین راستا معاون محترم علمی‌، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید از برنامه‌ای با عنوان «کارتوشه» رونمایی کرده است. در ادامه جزئیات این طرح و نحوه اجرای آن را بررسی خواهیم کرد. 

دوره کارآموزی در دنیا طی چند دهه اخیر در بسیاری از حوزه‌های کاری رایج شده است؛ شاید آشناترین نمونه آن که بارها به گوش همه ما خورده، در حوزه پزشکی باشد که پزشکان در پایان دوره تحصیلی ابتدا باید طرح کارورزی یا همان Intenship را بگذرانند و سپس فارغ‌التحصیل شوند. مشابه این وضعیت را در برخی رشته‌های فنی ــ ‌مهندسی نیز شاهد هستیم. جدا از رشته‌های تحصیلی که کارورزی بخش پایانی آنها پیش از فارغ‌التحصیلی دانشجو و ورود به بازار کار واقعی است، بسیاری از کسب‌وکار‌ها و شرکت‌های بزرگ نیز پیش از استخدام نیروهای جدید تازه‌فارغ‌التحصیل دوره‌هایی را تحت عنوان کارآموزی برای آشنایی بیشتر فرد متقاضی با فضای کار واقعی و از سوی دیگر برآورد توانمندی‌ها و خصوصیات اخلاقی و حرفه‌ای او پیش از آغاز فعالیت رسمی برگزار می‌کنند. درهردو این موارد فرد پس از گذراندن دوره تحصیلی اگر خوش‌شانس باشد،فرصتی برای آشنایی با فضای کارونیازهای واقعی بازاردرحوزه تخصصی‌اش خواهد داشت.درطرح کارتوشه برای آشنایی باتحولات کسب‌وکار‌ها و البته توانمندی‌ و تمایل نسل جدید، قرار است دانش‌آموزان مدارس استعدادهای درخشان پیش از ورود به دوره تحصیلات دانشگاهی با ورود به شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب دوره‌های کوتاه‌مدت با فضای کار آشنا شوند و دوره‌ تحصیلات دانشگاهی را هدفمندتر دنبال کنند. 
 
فارغ‌التحصیلان آماده ورود به محیط کار نیستند
شاید تصور کنید شکاف میان نیاز بازار کار و آموزش‌ دانشگاهی و آماده نبودن فارغ‌التحصیلان برای ورود به فضای کار و به روزرسانی نشدن واحدهای دانشگاهی متناسب با تغییرات دنیای کسب‌وکار فقط مخصوص کشور ما باشد اما جالب است بدانید نتایج نظرسنجی پایگاه intelligent.com که به تازگی انجام شده و مدیران ارشد ۹۶۶ شرکت سراسر دنیا در آن شرکت داشته‌اند، نشان می‌دهد درصد بالایی از آنها از استخدام فارغ‌التحصیلان تازه‌ ناراضی هستند. در این نظرسنجی مدیران استخدام معتقد بودند فارغ‌التحصیلان اخیر دانشگاه برای ورود به فضای کار آماده نیستند؛ نمی‌توانند حجم کار را تحمل کنند و غیرحرفه‌ای هستند. ۷۵ درصد شرکت‌ها اعلام کرده‌اند از برخی یا همه فارغ‌التحصیلان اخیر دانشگاهی که در سال‌جاری استخدام کرده‌اند رضایت نداشته‌ و برای سال بعد در استخدام این گروه تردید دارند. واقعیت این که برای ورود به بازار کار در کنار تخصص و دانش فرد، مهارت‌های فردی و جمعی دیگری نیز مورد نیاز است که جایی دردروس دانشگاهی وفضای آکادمیک ندارد.درنسل‌های پیش‌تر بسیاری از افراد از سنین نوجوانی تجربه‌های جسته و گریخته‌ای از اشتغال درتابستان یا پس از پایان ساعات مدارس داشتند که این موضوع با تغییر فرهنگ و سبک زندگی در دهه‌های اخیر بسیار کمرنگ شده و به همین دلیل بیشتر جوانان نسل زِد یا به عبارت خودمانی‌تر دهه هشتادی‌ها فرصتی برای آشنا شدن با فضای کاری تا پیش از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه ندارند و به همین دلیل برای آماده‌ شدن‌شان در فضای کاری انرژی بیشتری مورد نیاز است.اجرای طرح کارتوشه می‌تواند برای تطبیق یافتن دانش‌آموزان با فضای کاری آینده‌شان فرصت مناسبی فراهم کند. این طرح گرچه در مرحله اول به صورت محدود و فقط برای دانش‌آموزان سمپادی در‌نظر گرفته شده است، اما در ادامه می‌تواند فرصت مناسبی برای آمادگی جوانان و انتخاب مسیر دلخواه شغلی‌ و تحصیلی‌شان فراهم کند. 
 
کارآموزی؛ کلید ورود به کسب‌وکارهای فناورانه
در دنیای در حال تحول امروز، مدارک تحصیلی به تنهایی برای تضمین فرصت شغلی و آینده موفق کافی نیست و فرد دانش‌آموخته باید بتواند به شکل موثری الزامات و نیازهای محیط کار را فارغ از دانش تخصصی مورد نیاز برای کار فرا بگیرد؛ همین موضوع باعث شده دوره‌های کارآموزی بیش از پیش در سراسر دنیا مورد توجه قرار گیرد. در واقع دوره کارآموزی فرصتی برد-برد برای کارفرما و دانش‌آموختگان مستعد است.بسیاری از شرکت‌های بزرگ در سطح جهانی برنامه‌های مشخص و دقیقی برای برگزاری دوره‌های کارآموزی یا آنلاین اجرا می‌کنند.همچنین، شاهد فعالیت پلتفرم‌های آنلاین مانند IntenMatch هستیم که به‌صورت بین‌المللی در این زمینه مشغول فعالیتند. این پلتفرم‌ها بهترین نامزدهای کارآموز و کارفرمایان را به هم متصل کرده و فرصت‌های مناسبی را برای شرکت‌های آینده‌نگر که دنبال جذب نیروهای مستعد و جوان هستند و نیز برای دانشجویان باانگیزه‌ای که به آینده شغلی خود فکر می‌کنند فراهم می‌آورد. براساس بررسی‌های انجام‌شده ۳۷درصد دانشجویان شرکت‌کننده در این دوره‌ها معتقدند کارآموزی منبع خوبی برای کسب تجربه است،۸۱درصد کارفرمایان هم عقیده دارند که ظرفیت‌های خوبی با استخدام‌های جدید در قالب چنین دوره‌هایی رقم خواهد خورد و از بعد اقتصادی نیز توجیه‌پذیر است.نمونه‌هایی از برنامه‌های کارآموزی دانش‌آموزی در کشورهای مختلف در حال برگزاری است.برای مثال برنامه‌های کارآموزی دانش‌آموزی در انگلستان بیشتر به‌صورت پرداخت حقوق و مدت طولانی‌تر برگزار می‌شود، درحالی‌که کارتوشه داوطلبانه و براساس علاقه و توانمندی‌های فردی کوتاه‌مدت طراحی شده است. نمونه دیگر، سیستم آموزش دوگانه در آلمان است. این دوره مضاف بر مدت طولانی‌ بر آموزش نظری و عملی ترکیبی تاکید دارد، ولی تمرکز کارتوشه بر تجربه عملی در پروژه‌های واقعی با مدت کوتاه‌تر معطوف است. برنامه‌های کارآموزی در آمریکا از دیگر برنامه‌های مشابه متمایز بوده و در بسیاری از شرکت‌ها با پرداخت حقوق همراه است. مدت این برنامه‌ها بین سه تا ۱۲ ماه متغیر خواهد بود. کارتوشه فرصتی داوطلبانه است که به شرکت‌ها اجازه می‌دهد با نیروهای جوان نخبه همکاری و استعدادها را شناسایی کنند.
 
زنجیره همکاری برای اتصال استعدادهای برتر به دانش‌بنیان‌ها
طرح کارتوشه ترکیبی از تجربه و دانش است؛ دانش‌آموزان سمپادی از نخستین روز ورود به دانشگاه می‌توانند در شرکت‌های دانش‌بنیان تجربه صنعتی به‌دست‌آورند. این طرح با هدف ورود فارغ‌التحصیلان مستعد و نخبه سمپاد به شرکت‌های دانش‌بنیان به‌صورت داوطلبانه در بازه زمانی سه تا شش ماه طراحی شده است. کارتوشه بستری را فراهم می‌کند تا دانش‌آموزان با بهره‌گیری از استعداد و توانایی‌های خود، وارد فضای کاری واقعی شوند و توانمندی‌ها و مهارت‌های فنی و نرم خود را برای آماده‌سازی بهتر جهت ورود به بازار کار تقویت کنند. از طرف دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان نیز از ورودی بسیار باکیفیت و نیروی انسانی جوان و خالق بهره‌مند خواهند شد.این طرح جدید از پایان سال تحصیلی ۱۴۰۳ آغاز خواهد شد و به‌صورت سالانه تداوم خواهد داشت. ثبت‌نام دانش‌آموزان برای اولین دوره از ابتدای ترم دوم تحصیلی ۱۴۰۳ امکان‌پذیر خواهد بود. همچنین دوره‌های کارآموزی از تیر ۱۴۰۴، پس از پایان امتحانات نهایی مدارس آغاز می‌شوند.مسئولیت کلی برنامه کارتوشه، تنظیم سیاست‌ها و حمایت مالی و فنی آن بر عهده معاونت علمی و فناوری است و سمپاد مسئولیت شناسایی و معرفی فارغ‌التحصیلان واجد شرایط و هماهنگی جهت پیوستن به برنامه را بر عهده ‌دارد. همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری نیز باید در ایجاد فرصت‌های کارآموزی داوطلبانه و همکاری در جهت آموزش و بهره‌گیری از استعدادهای برتر همکاری لازم را داشته باشند.علاوه بر این وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم هماهنگی و نظارت بر مقررات مربوط به کارآموزی و ارائه تسهیلات بیمه‌ای را پیگیری خواهد کرد.
 
کارتوشه در مسیر اجرا
ثبت‌نام داوطلبانه، انتخاب و هدایت به شرکت‌ها، دوره کارآموزی و در نهایت ارزیابی و نظارت، چهار مرحله اجرایی این برنامه است. فارغ‌التحصیلان سمپاد می‌توانند به‌صورت داوطلبانه از مسیر پلتفرم آنلاین ثبت‌نام کنند و اطلاعاتی شامل رشته تحصیلی، مهارت‌ها و علایق حرفه‌ای را در فرآیند ثبت‌نام ارائه دهند. در ادامه براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده، فارغ‌التحصیلان به شرکت‌های دانش‌بنیان مرتبط معرفی می‌شوند و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند از میان داوطلبان براساس نیازهای خود، کارآموزان را انتخاب کنند.دوره کارآموزی برای مدت سه تا شش‌ماه طراحی شده و دانش‌آموزان در پروژه‌های عملی شرکت‌ها مشارکت کرده و تجربیات ارزشمندی به‌دست می‌آورند. شرکت‌های دانش‌بنیان هم با استفاده از این نیروهای جوان، می‌توانند به توسعه محصولات و خدمات خود سرعت ببخشند.در مرحله ارزیابی و نظارت نیز ارزیابی مداوم عملکرد کارآموزان با کمک تیم‌های نظارتی معاونت علمی و شرکت‌های میزبان انجام خواهد شد. کارآموزان در پایان دوره، بازخوردی از عملکرد خود دریافت می‌کنند و فرصت‌های رشد و جذب در شرکت‌ها برای آنها بررسی خواهد شد.
 
هدف‌گیری برای شکوفایی اقتصادی کشور
کارتوشه طرحی برد_برد برای دانش‌آموزان و شرکت‌های دانش‌بنیان است که به گفته دکتر علیزاده مزیت‌هایی را نیز برای اقتصاد کشوربه‌دنبال خواهدداشت.این برنامه تجربه عملیِ واقعی درفضای کسب‌وکارهای دانش‌بنیان،امکان افزایش مهارت‌های فنی‌و‌حرفه‌ای در زمینه‌های تخصصی و فرصت ایجاد شبکه‌های ارتباطی با متخصصان و شرکت‌های فعال در حوزه‌های دانش‌بنیان را برای دانش‌آموزان فراهم خواهد کرد. از سوی دیگر، امکان بهره‌مندی از نیروی انسانی جوان و مستعد، کاهش هزینه‌های جذب نیروی جدید و امکان آموزش‌و‌پرورش نیروهای جوان برای پروژه‌های آتی، ایجاد فرصت برای شناسایی و جذب استعدادهای برتر جهت گسترش کسب‌وکار نیز از جمله مزایای کارتوشه برای شرکت‌های دانش‌بنیان خواهد بود. اما از همه اینها مهم‌تر، اجرای چنین طرح‌هایی می‌تواند با توسعه نیروی کار متخصص در حوزه دانش‌بنیان و تقویت ارتباط میان نخبگان جوان و شرکت‌های فناور، افزایش ظرفیت نوآوری در شرکت‌ها و تقویت توانایی‌های رقابتی ایران در بازارهای جهانی به شکوفایی اقتصاد کشور کمک کند.برنامه داوطلبانه کارتوشه فرصت منحصر به‌فردی را برای فارغ‌التحصیلان سمپاد فراهم می‌کند تا با ورود به شرکت‌های دانش‌بنیان، تجربه‌های واقعی و عملی کسب کنند و به عنوان نیروهای جوان نخبه، ورودی بسیار مؤثری برای این شرکت‌ها باشند؛ همچنین این برنامه باکمک رشد مهارت‌ها، ارتباط با صنعت وتوسعه نیروی انسانی مستعددرکشورفرصتی استثنایی برای شرکت‌های دانش‌بنیان جهت جذب و پرورش استعدادهای جوان فراهم می‌کند.