کمبود نیروی کار ماهر؛ چالش اصلی بازار کار ایران

به گزارش بازارکار، غلامحسین محمدی، معاون وزیر تعاون و رییس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و دارای مدرک دکتری مدیریت دولتی و کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک - طراحی کاربردی از دانشگاه تهران است. وی پیش از این مشاوره مدیریت و کسب و کار و همکاری با شرکت های دانش بنیان، استارتاپی و نوآور را نیز داشته است.
محمدی که در سمت هایی چون عضویت هیات مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران، مشاور شهردار تهران، مشاور سرپرست وزارت علوم، عضویت در هیات مدیره چندین شرکت و گروه سرمایه گذاری و مدیریت مالی و نیز مجموعه های رسانه ای و فرهنگی از جمله مشاور مدیرعامل سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، مشغول به فعالیت بوده، ۲ روز پیش مهمان ویژه کارگروه توسعه مهارت استان در اتاق بازرگانی اصفهان بود. در حاشیه این مراسم فرصتی شد تا در خصوص چالش‌های اصلی کسب و کار نظر این صاحب نظر حوزه مدیریت و کسب و کار را جویا شویم که مصاحبه پیش رو راوی آن است.
خبرنگار: با سلام و عرض ادب، بفرمایید چالش‌های اصلی کسب و کارها از نظر شما چیست؟
محمدی :با عرض سلام خدمت شما و مخاطبان گرامی. به نظر من، کمبود نیروی کار ماهر در پنج سال گذشته جزو چالش‌های اصلی کسب و کارها بوده است، البته این مساله مختص ایران نیست و بیشتر کشورها با این ناترازی مواجهند اما عمق پیچیدگی مساله در ایران بیشتر است. امروز سرمایه گذاری روی نیروی کار، مهمترین سرمایه گذاری محسوب می‌شود و ما به عنوان سازمان آموزش فنی و حرفه ای باید بر روی ارتقای مهارت نیروی کار سرمایه گذاری کنیم.
خبرنگار: عامل اصلی و کلیدی توسعه اقتصادی در دنیای جدید چیست؟
محمدی: ریشه کلیدی توسعه اقتصادی در دنیای جدید، برگرفته از توسعه نیروی کار و ارج نهادن به کار شکل گرفته است. نیروهای کار به تناسب کسب مهارت بیشتر می‌توانند تولید را بهینه تر و ضمن مصرف انرژی کمتر، با سرعت و قدرت بیشتری کار کنند. بیش از یک سوم رشد ناخالص اقتصادی کشورها در برنامه‌های توسعه با موضوع بهره وری ارتباط دارد و بهره وری نیروی کار پابه اصلی بهره وری است. به کلام دیگر سرمایه گذاری روی نهاده‌های تولید بدون برنامه ریزی برای توانمند شدن افراد و کسب مهارت بیشتر، تقریبا بدون نتیجه است.
خبرنگار: مهمترین عوامل بوجود آمدن فقر مهارتی در جامعه چیست؟
محمدی: اکوسیستم و زیست بوم لازم برای توسعه نیروی کار ماهر در کشور ما به خوبی شکل نگرفته و ایران در بین ۱۸۰ کشور یکی از ۱۰ کشور آخر از نظر مهارت نیروی کار محسوب می‌شود. فقر مهارتی به معنای این است که نیروی کار تناسبی با شغلی که انجام می دهد، ندارد و تناسب نداشتن شغل و شاغل یعنی ناپایداری اشتغال. در چنین شرایطی فرد نمی‌تواند کار خود را درست انجام دهدریرا مهارت‌های لازم شغلی مرتبط با آن شغل و زیرساخت تربیتی لازم را نداشته است.
نظام آموزشی ضعیف، دسترسی نداشتن فراگیر به آموزش، تغییرات سریع بازار کار، هماهنگی نداشتن آموزش با صنعت و عوامل اقتصادی و اجتماعی از دلایل اصلی فقر مهارتی هستند.
خبرنگار: بازار کار فردا نسبت به گذشته چه تفاوت‌هایی پیدا خواهد کرد؟
محمدی: براساس پیش‌بینی ها و محاسبه های صورت گرفته در سال‌های آینده حدود ۱۷۰ میلیون شغل جدید بوجود خواهد آمد و حدود ۹۰ میلیون شغل از بین خواهد رفت. ۴۴ درصد از مهارت‌های کلیدی نیروهای کار تغییر معناداری پیدا می‌کند و از هر ۱۰ نفر کارگر حداقل ۶ نفرشان برای ماندگاری در فضای کار باید ارتقا مهارت پیدا کنند. عموم تغییرات نیز به یک رسته از مهارت‌ها بر می‌گردد که از هوش مصنوعی و داده تا تفکر تحلیلی و سواد فناوری را در بر می گیرد که به آن‌ها مهارت‌های نرم گفته می‌شود.
مهارت‌های کاری بطور دائم در حال پیشرفت هستند و با مهارت‌های نرم همبستگی دارند. نوع نگاه کارفرمایان به نیروی کار ماهر و مدرک تحصیلی تغییر کرده و در دنیای امروز در بیش از ۷۰ درصد از شرکت‌ها استخدام کارکنان براساس توانایی آن‌ها در مهارت‌های جدید انجام می‌شود و ارتقا مهارت نیروی کار جزو اولویت‌های عموم کارفرمایان است.
اما این مهم در کشور ما هنوز آنچنان که باید جدی گرفته نشده و سرمایه گذاری بسیار کم در آموزش نیروی کار ناترازی عجیبی در بازار کار بوجود آورده است.
خبرنگار: آیا تناسبی بین عرضه نیروی کار با فرصت های شغلی وجود دارد؟
محمدی: به طور معمول سالانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار عرضه نیروی کار داریم (افرادی که به دنبال کار هستند) و حدود یک میلیون فرصت شغلی وجود دارد و این امر نشان دهنده این است که عرضه بیش از تقاضاست و کارفرما نباید کمبود نیروی کار داشته باشد اما ناترازی نظام آموزشی موجب شده که نیروهای کار موجود کیفیت لازم را نداشته باشند و این موضوع برای کشوری در حال توسعه بسیار بد است.
نیروی انسانی با کیفیت در ادوار مختلف مزیت نسبی ما بوده که در زمان حاضر در این زمینه در حال عقب افتادن هستیم و عدم تطابق جدی بین نیازهای آموزشی و نیازهای بازار کار وجود دارد. طبق آخرین آمار بین نیازهای بازار کار و آموزش‌ها در آموزش‌های عالی حداکثر ۲۱ درصد و در آموزش‌های فنی و حرفه ای حداکثر ۳۷ درصد تطابق وجود دارد.
خبرنگار: جایگاه خانم ها در بازار کار ایران کجاست؟
محمدی : زنان، ۸۰ درصدِ ۳۵۰ هزار نفری که در سال گذشته بیمه جدید شدند را تشکیل می دهند که این موضوع ضعف بزرگ بازار ایران در سال‌های گذشته نسبت به بازارهای جهانی درخصوص میزان اشتغال زنان را تاحدودی پوشش می‌دهد.
البته کماکان فاصله داریم و خانم‌ها در ایران کمتر در نظام بازار حضور پیدا می‌کنند، هم اکنون ۱۸ میلیون زن در سن اشتغال و بیکار در کشور وجود دارد و ایران از مجموع ۱۸۰ کشور در دنیا در جایگاه ۱۷۶ قرار گرفته است.
رشد بهره گیری از حضور زنان در بازار کار به عنوان یک متغیر جدید در حال شکل گیری است و باید برای آن تمهیدات ویژه داشت.
خبرنگار: چه راهکاری برای حل بحرانی که به واسطه کمبود نیروی کار ماهر در کشور بوجود آمده وجود دارد؟
محمدی: برای حل مساله و بحرانی که بوجود آمده باید رویکرد خود را به ترکیب برنامه‌های آموزشی در کشور تغییر دهیم، در صورتی که فعالان اقتصادی و کسب و کارها بر روی آموزش نیروی کار سرمایه گذاری نکنند در آینده با بحران خیلی جدی روبه رو خواهند شد.
سرمایه گذاری بر روی نیروی کار ماهر یک زیست بوم دارد که این زیست بوم باید شکل بگیرد و همه باید انگیزه لازم برای تکمیل این چرخه را داشته باشند.
ائتلاف مهارت یکی از مدل‌های توسعه چرخه اشتغال است که عرضه و تقاضا را به یکدیگر وصل می‌کند و به همه استان‌ها توصیه شده که شورای مهارت را ذیل کارگروه برنامه ریزی استان تشکیل دهند و نظام عرضه و تقاضای نیروی کار و مهارت را به یکدیگر متصل کنند.
خبرنگار: نظام آموزشی کشور چه مقدار سرمایه گذاری برای مهارت آموزی انجام داده است؟ آیا کافی بوده است؟
محمدی: نظام آموزشی در ایران بدون هم آفرینی و مشارکت همه کارفرمایان و فعالان اقتصادی راه به جایی نخواهد برد. بیش از ۱۶ میلیارد دلار در نظام آموزش فنی و حرفه ای ایران سرمایه گذاری شده و ۱۲ میلیون متر مربع فضا و بیش از چهار هزار و ۷۰۰ کارگاه آموزشی و ۱۲ هزار نفر همکار برای آموزش های فنی و حرفه ای در ایران وجود دارد.
اما نظام آموزش فنی و حرفه ای در ایران با توجه به تغییرات و پویایی بازار کار توانایی پاسخگویی را ندارد و بدون کمک و همراهی فعالان اقتصادی و بخش خصوصی و کارخانه ها، این اتفاق رخ نمی‌دهد. یعنی از لحاظ زیرساختی اوضاع بدی نداریم و در این زمینه هزینه شده است، اما نتیجه مطلوب را نگرفته ایم که نیازمند شکل گیری همان چرخه است که درباره اش بحث شد.
در حال حاضر کنسرسیوم مهارت در هفت استان تشکیل شده و به عنوان مثال ۴۶ شرکت در کرمان عضو این کنسرسیوم هستند و عملکرد خیلی خوبی داشتند.
حدود ۴۰ درصد از اشتغال یافتگان در استان‌های اصفهان و کرمان جزو کسانی هستند که مهارت آموزی و متناسب با آن مهارت مشغول به کار شدند.
خبرنگار: حرف آخر؟
محمدی: فرزندان ما برای ساختن ایران باید به مهارت‌های کلیدی مجهز شوند و برای توسعه زیست بوم اشتغال باید نهضتی فراگیر در کشور شکل بگیرد. اگر دیروز نهضت سواد آموزی در اولویت بود امروز نیازمند تشکیل نهضت مهارت آموزی هستیم و این نهضت ملی باید با یک مشارکت و هم آفرینی رخ دهد چرا که همه ما هم سرنوشت هستیم.