افق مه‌آلود شهرک‌های صنعتی

نسیم زمانی: در حالی ایجاد ۴ شهرک صنعتی جدید در استان‌های اصفهان، سمنان، کردستان و مرکزی به تصویب رسیده است و زمزمه‌هایی مبنی بر توسعه شهرک‌های صنعتی شنیده می‌شود که چالش جدی کمبود نیروی انسانی متخصص و توانمند در بازار کار ایران به‌ویژه در بخش صنعت، هشداردهنده است. حال‌آنکه اگر بر همین روال پیش برویم کمبود نیرو می‌تواند حیات این مراکز را تهدید و آن‌ها را به محلی از سوله‌های خالی و تهی از نیروی انسانی تبدیل کند.



دغدغه بزرگ مدیران صنعت

ماشین آلات و فنّاوری فرسوده، تأمین مواد اولیه، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش و نبود بازار از عمده‌ترین مشکلات واحد‌های صنعتی بشمار می‌آیند.

در این میان، کمبود نیروی انسانی متخصص یکی از چالش‌های اساسی این حوزه به‌خصوص برای شهرک‌های صنعتی است. موضوعی قابل‌تأمل که تحت عنوان بحران از آن نام‌برده می‌شود و به‌راستی با اظهاراتی، چون تأسیس و توسعه این شهرک‌ها سازگاری ندارد.

آخرین گزارشی که با الگو گیری از نمونه‌های استاندارد بین‌الملل تنظیم‌شده است نشان از کمبود نیروی متبحر و مهاجرت آن‌ها دارد. دغدغه‌ای بزرگ برای مدیران صنایع به‌گونه‌ای که بر طبق همین گزارش ۵۸ درصد از مدیران، کمبود نیروی متخصص و توانمند را مشکل اصلی خود عنوان کرده‌اند.

واقعیت آن است درج آگهی‌ها و تبلیغات فراوان در انواع رسانه‌ها و حتی در ورودی مناطق صنعتی برای جذب نیروی کار ماهر از پدیده‌هایی است که علی‌رغم آمار بالای بیکاری، بسیار شنیده و مشاهده می‌شود؛ و البته بار‌ها مسئولان و کارشناسان صنعتی استان نسبت به چنین موردی اخطار داده و تاکید براین داشته که دانشگاه‌ها به‌جای تحویل نیروی‌های کارشناس بدون مهارت، تکنسین‌های ماهر را تربیت کند. این‌چنین علاوه بر آنکه معضل بیکاری تا میزان زیادی حل خواهد

شد چالش کمبود نیروی انسانی ماهر هم برطرف می‌شود.

شهرک‌های صنعتی با کمبود نیرو مواجه هستند

گفتنی است امروزه بزرگ‌ترین نیاز بازار کار به‌خصوص در میان صنایع، وجود افراد ماهر است آن‌هایی که بتوانند همراه بادانش کافی، تبحر موردنیاز یک واحد صنعتی را داشته باشند و به اجرا درآورند؛ و قابل‌توجه آنکه در شرایطی با چنین معضلی مواجه می‌شویم که افزایش تعداد بیکاران به‌ویژه تحصیل‌کرده‌ها خبرساز شده است.

گویا ضمن آنکه تعدادی از این افراد، فاقد تبحر لازم هستند، اما بخشی از آن‌ها نیز بیکاری و یا کار در مراکز خدماتی را بر اشتغال در مراکز صنعتی با سختی کار بالا و دستمزد‌های ناچیز، ترجیح می‌دهند.

به‌طوری‌که آخرین بررسی آماری مرکز آمار ایران و بررسی اشتغال که در پاییز ۱۴۰۱ به انجام رسید حاکی از آن است بخش خدمات بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده و بخش صنعت و کشاورزی از کمترین میزان از اشتغال برخوردار است؛ که این آمار، خود، نبود انگیزه و علاقه برای اشتغال در عرصه تولید را نمایان می‌کند؛ و حالا در شرایطی که کمبود نیروی متخصص تا این میزان، برای بخش صنعت بحران‌آفرین شده است، بحث اصلی به ایجاد و توسعه شهرک‌های صنعتی بازمی‌گردد که واکنش‌های زیادی را به دنبال داشته است.

نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از توسعه شهرک‌های صنعتی اصفهان به‌صراحت از نبود نیروی کار در همه شهرک‌های صنعتی اطراف اصفهان خبر می‌دهد.

به گفته طغیانی فعالیت شهرک‌های صنعتی در اصفهان سه گلوگاه دارد؛ یکی مسئله تأمین آب است، دیگری مسئله آلودگی و سومین مورد مسئله تأمین نیروی کار برای این شهرک‌ها است؛ که مشکل نیروی انسانی در علویجه، دهق، مورچه‌خور، جی و دیگر نقاط استان دیده می‌شود.

وی اظهار می‌کند:وقتی تأمین نیروی کار با مهاجرت گره می‌خورد، تأمین آب شرب جمعیت جدید هم مسئله می‌شود. مدیران استانی برای تأمین صنایع می‌خواهند آب بیاورند، برای شرب نیروی کار چه می‌کنند؟

این نماینده بیان می‌کند: اینکه مدیران شرکت شهرک‌های صنعتی استان ایده توسعه بدهد، صنعت و معدن هم ایده بدهد، معاونت اقتصادی استانداری و دیگر نهاد هم ایده‌هایی برای توسعه این شهرک‌ها بدهند، مسئله است و باید موضوع توسعه این شهرک‌ها را با نگاهی کامل‌تر و جامع‌تر ببینیم.

وی تأکید می‌کند: ما از دولت توقع داریم به مسائل، جامع نگاه کند. وقتی نیروی کار ندارید چرا می‌خواهید شهرک صنعتی اضافه کنید؟ نیروی کار این شهرک‌ها قرار است از کجا تأمین شود؟ درحالی‌که واحد‌های صنعتی دنبال مجوز استفاده از نیروی کار اتباع هستند!

مهارت‌آموزی کلید حل مشکل.

اما پاسخ مسئولان و راهکار‌های ارائه‌شده توسط آن‌ها برای پر کردن این خلأ چیست؟

بدون شک لازمه توسعه اقتصادی، وجود نیروی انسانی ماهر و آگاهی است که صنعت ما تهی از آن و به‌شدت، از کمبود آن رنج می‌برند. به اعتقاد مسئولان برگزار کردن دوره‌های آموزشی و مهارتی برای ورود افراد به بازار کار امری ضروری است و شاید عمده‌ترین راه‌حل برای جذب افراد ماهر، ایجاد مراکز آموزش بین کارگاهی در واحد‌های تولیدی و صنعتی باشد.

رسول سواری مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی بیان می‌کند: وضعیت نیروی انسانی حاد، اما درصدد کشف ظرفیت‌های مغفول نیروی انسانی برآمده‌ایم.

به گفته این مسئول بخشی از منابع انسانی ما افراد تحصیل‌کرده بدون مهارت هستند؛ که قرار است با روش‌های خاص به آن‌ها کمک شود. در مبحث آموزش واحد‌ها نیاز به دوره‌های تخصصی است. دوره‌های مهارتی مانند تکنسین، جوشکاری و تاسیسات برحسب نیاز واحد‌های صنعتی همچنین دوره‌های مدیریتی و مالی برگزار می‌شود، که با یک نیازسنجی از واحد‌های صنعتی مشخص می‌شود چه دوره‌ها و تخصص‌هایی لازم است برنامه‌ریزی‌ها در بخش آموزش انجام و سپس در دوران سال دوره‌ها برگزار می‌شود؛ و می‌افزاید:به‌علاوه ظرفیت‌هایی هم در حوزه اداره کار وجود دارد که با تعاملات انجام‌گرفته با این اداره قرار است نسبت به این مورد هم اقدام شود.

همچنین مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان اظهار می‌کند: بسیار با افراد بیکاری برخورد می‌شود که به دلیل فقدان مهارت‌های لازم توان ورود به واحد تولیدی را نداشته از طرفی هم از مشکلات عمده در فعالیت واحد‌های صنفی و صنعتی کشور، کمبود نیرو‌های ماهر، متخصص و صاحب مهارت است.

وی تصریح می‌کند: باوجود تلاش‌های انجام‌شده، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در ایران که باید موجب بالا رفتن کارایی و کارآفرینی نیروی انسانی شود، اما نتیجه هنوز مطلوب نیست. براین اساس بهره‌گیری از تجربه کشور‌های موفق جهان در ارائه آموزش‌های مهارتی و حرفه‌ای به جوانان و نیروی کار می‌تواند در رفع این مشکل مؤثر واقع شود.

این مسئول با تأکید بر نظام دوگانه آموزشی آن را گزینه‌ای استثنایی برای کشور‌هایی می‌داند که درصدد انطباق نظام آموزش‌های حرفه‌ای خود با نظام آموزش و تحصیلات حرفه‌ای پیشرفته هستند؛ و توضیح می‌دهد: در نظام آموزش دوگانه، آموزش‌ها به‌طور هم‌زمان در مراکز آموزش حرفه‌ای و در محیط کار واقعی اجرا می‌شود؛ که ازجمله پیامد‌های آن تربیت نیروی کار ماهر و خلاق موردنیاز بخش‌های مختلف صنفی و صنعتی و ایجاد فرصت و شرایط مناسب برای کارفرمایان جهت ارزیابی و تائید صلاحیت شغلی افراد است.

اخوان خاطرنشان می‌کند با توجه به اینکه آموزش دوگانه مبتنی بر فرصت‌های شغلی است، کمیته اجرایی هر شهرستان موظف به پیگیری وضعیت اشتغال مهارت آموختگان است و از همین رو تفاهم‌نامه‌هایی منعقدشده است.

هرچه می‌گذرد شرایط، دشوارترمی شود

نیرو‌های کارآزموده و ماهر، یک عامل است و از سویی هم تداوم تحریم‌ها، افزایش تورم و درمجموع شرایط ناخوشایند اقتصادی موجب شده است آن عده‌ای هم که از مهارتی برخوردار هستند اشتغال در یک فضای غیر مولد را بر مراکز تولیدی و صنعتی ترجیح دهند. برخی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز که در جستجوی شغل هستند منتظر یک فرصت برای پشت‌میزنشینی و استخدام در اداره‌ها، فرصت‌های شغلی مهارتی را از دست می‌دهند و یا آنکه با سودای شرایط بهتر شغلی و اجتماعی مهاجرت را برمی‌گزینند.

در این حال گذشت زمان وعدم ارائه و اجرای راهکار‌های لازم باعث می‌شود چالش نیروی کار موردنیاز حرفه‌ای و حتی نیمه‌حرفه‌ای، برای بنگاه‌های اقتصادی کشور، حادتر افزایشی‌تر، شود. زیرا باوجود رشد تورم و نسبت دستمزد‌ها به گرانی‌ها افراد کمتری متمایل به مهارت‌آموزی و اشتغال در مراکز صنعتی می‌شوند. مشکلی که گفته می‌شود در صورت فقدان برنامه و تدابیر صحیح در آینده‌ای نزدیک به یک بحران جدی تبدیل خواهد شد.