یادداشت؛ در رثای شهدای علم و فناوری

علم و فناوری وقتی از ویترین و کلیشه‌های رایج تعریف‌شده توسط موسسات رصد و پایش غربی خارج و به عرصه جامعه با مدل بومی وارد شود، موجب بیرون آمدن دست خبیث شیطان از آستین رژیم صهیونی کودک‌کش می‌شود و به عبارتی در صورت تبعیت از دکترین غربی تجویز شده به کشورهای جهان سوم و در حال توسعه نه تنها نکوهشی واقع نمی‌شود بلکه همانطور که در جشنواره‌هایی مانند کن از تصویرسازی فقر و بدبختی با نخل طلایی استقبال در این حوزه نیز رویکرد مبتنی به خروجی صرف مبتنی بر نوشته‌جات بسیار مورد استقبال موسسات رصد بین‌المللی واقع می‌شود.

پرسشی که از دست‌اندرکاران و سیاستگذاران حوزه علم و فناوری مطرح است این که چه کسی می‌خواهد این نوشته‌جات را به دستاورد تبدیل کند؟ مثال حاکم در چنین وضعیتی مانند کَندن زمین به منظور لوله‌گذاری و مجدد پر کردن روی لوله با خاک برداشته شده است. اما اگر لوله وجود نداشته باشد طبق عرف و عادت رایج تعدادی از افراد زمین را حفر و تعدادی بپوشانند غافل از اینکه همه این کندن و پر کردن به‌منظور تعبیه لوله است.

در حوزه علم و فناوری باید مراقبت کرد که تولیدات اعم از مقاله و امثالهم تنها خروجی است و نه دستاورد و اگر نتوانیم خروجی را به دستاورد تبدیل کنیم مانند همان کندن و پر کردن بدون لوله‌گذاری و بی‌حاصل و علم لاینفع است. بنابراین جهت خروج از بی‌هویتی و تبدیل خروجی به دستاورد در حوزه علم و فناوری به درگاه احدیت باید متوسل شد و به استناد دعا بعد از نماز عصر از درگاه الهی استمداد کنیم که بارالها ما را از علم لاینفع باز بدار.

به‌راستی دکتر مهدی طهرانچی توانست ارتباط وثیق و خارج از کلیشه رایج بین علوم پایه و حوزه کاربرد ایجاد کند. به زعم نویسنده این متون همانطور که شهید دکتر کاظمی آشتیانی توانست با ایجاد رویان از دانش بیو تکنولوژی در جهت باروری زوج‌های جوان موجب تاثیرگذاری علم و فناوری در عرصه جامعه شود و به همان ترتیب و در عرصه‌ای دیگر و البته بسیار دشوارتر شهید طهرانچی با هوش و ذکاوتی خدادادی و با درس‌آموزی از اساتید اخلاق و معنویت موجب ارتقای دکترین علم و فناوری از علم لاینفع به علم با تاثیرگذاری در عرصه جامعه شود.

آنهایی که از نزدیک با شهید طهرانچی نشست و برخاست داشتند با مدل فکری پویا مبتنی بر معنویت آن آشنایند. از یک سو این شهید نزدیک یک و نیم دهه مراقبت سخت امنیتی را به جان خرید و بالاترین فشار عصبی ناشی از تهدیدات روزانه نظام سلطه و رژیم صهیونی راضی به رضای الهی بود و از سویی در دل به سخن مراد خود اعتقاد داشت که بُکشید ما را دوام عمر ما بیشتر می‌شود.

به راستی استراتژی علم و فناوری کشور مبتنی بر عملکرد امثال شهید شهریاری و شهید فخری‌زاده و به خصوص مدل فکری و عملی مهدی طهرانچی می‌تواند درس‌آموز برای سیاست‌گذاران این حوزه باشد.

این شهید یکی از مبتکران تدوین نقشه جامع علمی کشور در نیمه دهه ۸۰ شمسی بود. در حوزه آسیب‌شناسی این حوزه در تدوین اسناد پشتیبان ممارست جدی داشت اما در عین حال دستاوردمحور بود.

در اوایل دهه ۹۰ شمسی مدل فکری‌اش از تدوین اسناد بالا بند و حتی مبتنی بر دستاورد به سمت محورهای مبتنی بر تاثیرگذاری اجتماعی اقتصادی فرهنگی بر مبنای سنگ نشان‌های مشخص چرخش تکاملی یافت.

دکترین فکری طهرانچی شهید بر این اساس است که اگر با اصل قرار دادن تاثیرگذاری علم و فناوری در عرصه جامعه و با سنگ نشان قرار دادن در مسیر علم و فناوری راه را درست طی کنیم طبیعی است که خروجی‌ها و نوشته‌جات علمی حاصله تبدیل به دستاورد شده و دستاورد نیز منتهی به تاثیرگذاری در عرصه جامعه خواهد شد.

چند ماه پیش به یاد دارم دغدغه شهید طهرانچی در هنگام عرضه سند مواد و فراوری پیشرفته در سلسله جلسات ستاد علم و فناوری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بر اینجانب و همکارانم تکلیف لزوم نگاه جامع‌تر مبتنی بر صنعت چهار بود. به عبارتی طهرانچی از یک سند ملی حوزه‌ای علم و فناوری تاثیرگذاری بر صنعت نوین را متوقع بود و البته اگر جز این باشد نمی‌توان رشد حوزه‌های تکنولوزی بالا و متوسط را در برنامه هفتم توسعه مورد نظر رهبری معزز و رئیس‌جمهور بر مبنای سهم ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی در پایان برنامه را متوقع بود.

در خاتمه از تمام سیاست‌گذاران حوزه علم و فناوری توقع بر بازنگری استراتژی‌ها و راهبردها در اسناد بالادستی و سیاست‌گذاری‌های دستگاهی مبتنی بر دستاورد و تاثیرگذاری بدون صلبیت و بدون نگاه جناحی و در جهت منافع ملی می‌رود.

اگر قدر سرمایه‌های اجتماعی تاثیرگذار در عرصه جامعه مانند شهید طهرانچی و سایر دانشمندان موثر در حوزه عمل را ندانیم آنها را از دست خواهیم داد. شایسته است روال‌های ناصواب گذشته را فراموش کرد و چه از بعد سیاست‌گذاری و چه از جهت عملکرد فارغ از سنتهای رایج حاکم بر هر دوره تلاش کنیم و حب و بغض‌های جناحی را کنار گذاریم و اشدا علی الکفار و رحما بینهم را سرلوحه امور قرار دهیم.

*رئیس پژوهشگاه مواد و انرژی