لزوم بازنگری در سیاست‌های مهارت آموزی و اشتغال متناسب با نسل زد و جمعیت نیت

نشست تخصصی " بررسی ویژگی‌های نسل زد و چالش جمعیت نیت (NEET) در بازارکار ایران" با حضور خانم دکتر مهری سادات موسوی معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش بنیان جهاد دانشگاهی، دکتر رضا شریعت و معاون آموزشی مؤسسه کار و تأمین اجتماعی  به همت معاونت توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان ستفا و در غرفه این سازمان در نمایشگاه پژوهش و فناوری و فن بازار برگزار شد.

این نشست تخصصصی به بررسی چالش‌های پیش‌روی نسل زد و جمعیت نیت (NEET) در ایران، ضرورت اصلاح نظام آموزشی - مهارت آموزی و سیاست‌های بازار کار و ضعف‌های حکمرانی در حوزه مهارت و اشتغال اختصاص یافت.

جمعیت دومیلیونی نسل زد و نیت

به گزارش خبرنگار ما، معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان ستفا جهاد دانشگاهی در این نشست تخصصی گفت: آمار نشان می‌دهد، نزدیک به دو میلیون نفر از جمعیت کشور را NEET‌ها تشکیل می‌دهند؛ یعنی گروهی که نه در حال تحصیل هستند، نه شغل دارند و نه به دنبال کسب مهارت در هیچ حوزه‌ای هستند. در بخشی از کشورها، این دسته از افراد عمدتاً جزو اقشار کم‌درآمد جامعه و افرادی هستند که در حاشیه شهر‌ها و مناطق کم‌برخوردار زندگی می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده است که جمعیت NEET صرفاً به دلیل ساختار‌های اقتصادی کشور، تورم بلکه به دیل مسائلی مثل سیاست‌گذاری آموزشی شکل گرفته است.

وی افزود: از زمانی که مدارس غیرانتفاعی در کشور رواج یافت و بحث عدالت آموزشی مطرح شد ـ در حالی که در قانون اساسی، آموزش رایگان حداقل تا مقطع متوسطه تصریح شده است ـ این موضوع فقط به بحث‌های ساختاری اقتصادی مربوط نیست. جمعیت NEET اگرچه جمعیت کوچکی است، اما شامل خانواده‌هایی است که از تمکن مالی خوبی برخوردارند و رفاه کاملی دارند. عدم ورود این فرزندان به تحصیل، مهارت و شغل به این دلیل است که احساس نیاز نمی‌کنند تا وارد این حوزه‌ها شوند. بنابراین، این دو گروه کاملاً متفاوت باید با نگاه متفاوت و سیاست‌گذاری جداگانه دیده شوند.

در اغلب کشور‌هایی که در زمینه NEET‌ها موفق بوده‌اند، از سیاست‌گذاری‌های کلان فراگیر پرهیز کرده‌اند و به جای آن، با توجه به ناهمگونی این گروه، برنامه‌هایی متنوع طراحی کرده‌اند. نسل NEET اصلاً گروه همگنی نیست که بتوان با یک سیاست‌گذاری واحد، بسته‌ای یکسان برای آموزش، اشتغال و مهارت آنها پیچید و همه را با یک نسخه هدایت کرد.

دکتر مهری سادات موسوی معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش بنیان جهاد دانشگاهی با تأکید بر ویژگی‌های متمایز نسل جدید اظهار کرد: با توجه به خصوصیات فردی نسل زد، نیاز است تغییرات جدی در قوانین آموزشی و سیاست‌گذاری‌های شغلی انجام شود. این نسل در سراسر جهان تمایل بیشتری به انعطاف پذیری شغلی دارد و اولویت‌های شغلی متفاوتی نسبت به نسل‌های پیشین دنبال می‌کند؛ موضوعی که با تغییر الگوی اشتغال به واسطه توسعه فناوری‌های نوین تشدید شده است.

وی با اشاره به جمعیت نیت افزود: در کنار نسل زد، با گروهی مواجه هستیم که نه شاغلند، نه در حال تحصیل هستند و نه مهارت آموزی و پرداختن به وضعیت آنها برای همه کشور‌ها اهمیت دارد. در ایران، شکل‌گیری این جمعیت صرفاً ریشه اقتصادی ندارد و عواملی همچون عدالت آموزشی نیز در آن مؤثر بوده است. درصدی نیز از این گروه که به جمعیت نییت معروفند، از خانواده‌های متمول هستند و احساس نیازی برای مهارت آموزی و ورود به بازار کار ندارند.

دکتر موسوی با بیان اینکه این گروه‌ها ناهمگن هستند، تصریح کرد: نمی‌توان برای همه آنها یک نسخه واحد پیچید و صرفا با سیاستی کلی و کلان به آن پرداخت. همین مسئله ضرورت سیاست‌گذاری‌های تفکیکی و هدفمند را نشان می‌دهد. انتقاداتی به نظام آموزشی و نظام اشتغال وارد است و اگر اصلاحات لازم انجام نشود، خطر تکرار وضعیت جمعیت نیت برای نسل زد وجود دارد؛ آن هم در شرایطی که کشور با نرخ رشد پایین جمعیت مواجه است و نیاز به پویایی جمعیت فعال بیش از هر زمان دیگری مشهود است.

معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی سازمان تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش بنیان جهاد دانشگاهی با اشاره به رویکرد‌های سیاستی گذشته خاطرنشان کرد: در کشور بیشتر سیاستگذاری‌ها در حوزه اشتغال پذیری جوانان صورت پذیرفته است که مقطعی بوده و به دلیل موانع مختلف تداوم نداشته است و ضعف در شناسایی نقاط ضعف برنامه‌های اشتغال‌زایی مشهود است و لازم است با توجه به ویژگی‌های نسل زد و موانع و مشکلاتی که جمعیت نیت با آن مواجهند، برنامه ریزی نمود که از طرد اجتماعی و دلسردی این گروه‌ها پیشگیری شود.

وی بر عدالت آموزشی تاکید کرد و گفت: براساس قانون اساسی شرایط عادلانه‌ای برای تحصیل و توسعه عدالت آموزشی برای همه در نظر گرفته شده است، اما در چند دهه گذشته با طبقاتی شدن آموزش‌ها شاهد بی عدالتی آموزشی با عناوین مختلف چه در نظام آموزش و پرورش و چه در نظام آموزش عالی مواجه هستیم. از این رو بازنگری در نظام آموزشی عمومی رسمی و نیز نظام آموزش غیررسمی و مهارتی نیز یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

وزن کم مهارت در نظام تعلیم و تربیت

موسوی به سند توسعه آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: از محور‌های این سند تنها یک یا دو محور به مهارت اشاره دارد؛ نکته بعدی بحث سند تحول آموزش و پرورش است. از ۷ ساحتی که در سند تحول به آن پرداخته شده، یکی از ساحت‌ها مربوط به مهارت‌آموزی است. از مجموع ۱۰۶ راهکار ارائه شده، فقط یکی دو راهکار مربوط به حوزه مهارت‌آموزی است. اگر ما معتقدیم که در نظام آموزشی با تغییراتی که اتفاق افتاده باید به اشتغال و مهارت‌آموزی بیشتر پرداخته شود، باید ببینیم که واقعاً در میان ۱۰۶ راهکار، چرا فقط دو راهکار درباره مهارت‌آموزی است.

لزوم اولویت دادن به نسل زد و نیبت در سیاست گذاری‌های بازارکار ایران

دکتر رضا شریعت معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی نیز در این نشست که در غرفه سازمان تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش بنیان جهاد دانشگاهی در نمایشگاه پژوهش و فناوری و فن بازار برگزار شد با طرح اهمیت مسئله‌مندی در سیاست‌گذاری گفت: نحوه طرح موضوع نسل نیت و نسل زد بسیار تعیین‌کننده است تا برای سیاست‌گذاران اولویت پیدا کند. امروزه روشن است که پنجره جمعیتی جوان کشور در حال بسته شدن است و بی‌توجهی به این روند پیامد‌های جدی به دنبال دارد.

وی با اشاره به نگاه‌های قالبی نسبت به جمعیت نیت اظهار کرد: در بسیاری موارد، به نیت‌ها برچسب‌هایی مانند تنبلی یا بی‌مسئولیتی زده می‌شود که از دیدگاه جامعه شناسان مصداق خشونت نمادین است. این رویکرد موجب مقصرنمایی این گروه و فرافکنی می‌شود، در حالی که باید شرایط آنها را به رسمیت شناخت تا امکان مدیریت بحران پس از شناسایی فراهم شود.

معاون آموزشی مؤسسه کار و تأمین اجتماعی با تأکید بر مفهوم حکمرانی بازار کار بیان کرد: علی‌رغم وجود قوانین و مقررات متعدد، حکمرانی شفافی در بازار کار شکل نگرفته و ارزیابی‌های منصفانه و مستمر از سیاست‌ها انجام نشده است. دولت‌ها تغییر کرده‌اند، اما نهادی پایدار برای ارزیابی مداوم سیاست‌های بازار کار وجود نداشته و تنها در مواردی، مرکز پژوهش‌های مجلس اقداماتی محدود انجام داده است.

دکتر شریعت با اشاره به ضعف در تربیت سیاست‌گذاران تخصصی افزود: هنوز نتوانسته‌ایم سیاست‌گذاران حرفه‌ای در حوزه بازار کار تربیت کنیم که قادر به تعامل مؤثر با شرکای اجتماعی از جمله کارگران و کارفرمایان باشند. بدون مدل مشارکتی، سیاست‌گذاری به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.

وی چالش آمار و اطلاعات را از دیگر موانع جدی حوزه بازارکار دانست و خاطرنشان کرد: فقدان نظام جامع اطلاعات بازار کار موجب شده بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌ها، بدون اتکا به داده‌های موثق طراحی شوند. در حالی که در برنامه هفتم توسعه بر تطبیق سرفصل‌های آموزشی با نیاز بازار کار تأکید شده، شناخت دقیقی از نیاز‌های واقعی بازار وجود ندارد و تعامل میان اصناف و دانشگاه‌ها همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

مشارک اقتصادی در بازارکار ایران کم است

معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی به آمار ارائه شده از جعیت فعال ایران در تابستان ۱۴۰۴ اشاره کرد و گفت: جمعیت ۱۵ سال و بیشتر ایران از ۸۶ میلیون نفر حدود ۶۶ میلیون نفر هستند. این در حالی است که جمعیت فعال ما ۲۶ میلیون نفر است که مشارکت ۴۰ درصدی جمعیت فعال را نشان می‌دهد که نرخ پایینی است. شاغلان کشور حدود ۲۵ میلیون نفر هستند.

وی با اشاره به اینکه میانگین نرخ بیکاری در کشور هفت و شش دهم اعلام ده است اظهار کرد: این در حالی است که نرخ بیکاری برای جوانان و دانش آموختگان بیش از دو برابر و برای فارغ التحصیلان چند برابر میانگین نرخ بیکاری کشوری است. در زمینه نرخ بیکاری بانوان بسیار بیشتر است و نرخ بیکاری دانش آموختگان بیش از ۴۰ در صد است؛ بنابراین با این نشست‌ها و پژوهش‌ها و کار رسانه‌ای و تخصصی باید مسئولان را نسبت به مساله نسل زد و نسل نیت آشنا کنیم و نسبت به تبعات بی توجهی به این نسل آگاه نماییم.

دکتر شریعت در بخش دیگری از صحبت‌های خود به چالش مشارکت پایین بخش عمده‌ای از جمعیت فعال کشور اشاره کرد و گفت: براساس نتایج نشست‌ها و نظرات صاحب نظران بویژه جامعه شناسان اگر ب اساس روند‌های کنونی به نیاز‌های نسل زد توجه نکنیم در آینده برخی از مشکلات و رفتار‌های خشونت آمیز نسل نیت را ممکن است در نسل زد شاهد باشیم، بنابرای نباید به این مهم حساس باسیم و دستگاه‌ها و تصمیم گیران در این زمینه توجه و برنامه ریزی لازم را داشته باشند.

دستمزد‌های کنونی پاسخگوی نیاز نسل زد و نیت نیست

وی به وزن اشتغال غیررسمی اشاره کرد و گفت: با مسائل و چالش‌هایی که داریم بسیاری از جوانان از جمله نسل زد و نیت به دلیل دستمزد پایین و شرایط تورمی و شکاف دستمزدی بازارکار کشورمان با سایر کشور‌های منطقه از جمله کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس حضر به کار و فعالیت و اشتغال در بازارکار رسمی کشور نیستند.

دکتر شریعت خاطرنشان کرد: امروز حتی فناوری‌های مختلف، به خصوص فناوری اطلاعات و پلتفرم‌ها، خود به یک مسئله برای این نسل تبدیل شده‌اند. مثلاً یک فرد از نسل زد حاضر نیست با حداقل دستمزد‌های دولتی کار کند و ترجیح می‌دهد در حوزه رمزارز‌ها فعالیت کند، یا با تاکسی‌های اینترنتی همکاری کند یا در دیجی‌کالا کار کند. این ویژگی‌های نسل زد نشان می‌دهد که آنها بسیار توانمند هستند و از کودکی با فناوری اطلاعات و ارتباطات آشنا بوده‌اند. آنها می‌گویند: برای من نمی‌ارزد که وقت خود را در بروکراسی اداری تلف کنم، جایی که پدر من در آن پیر شده است. من به دنبال دنیای دیگری هستم. "

وی در ادامه گفت: خوشبختانه شورای عالی اشتغال به عنوان بالاترین نهاد سیاست‌گذار، همه دستگاه‌ها را شامل می‌شود: وزارت امور اقتصادی، وزارت علوم، وزارت کار، دستگاه‌های مشارکت‌کننده در حوزه اقتصادی، وزارت ورزش و جوانان. همه مسئول هستند و نمی‌توان گفت فقط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید پاسخگو باشد. همه باید در این زمینه تلاش مضاعف داشته باشند.

جمع بندی بحث

معاون آموزشی موسسه کار و تامین اجتماعی در پایان این نشست یادآور شد: جهاد دانشگاهی نهاد کارآمدی است، این نهاد همواره برای توسعه کارآفرینی و اشتغال بویژه برای جوانان و دانش آموختگان پیشگام و پیشقدم بوده است. این نهاد می‌تواند از خروج نخبگان جلوگیری کند، افراد توانمند را از دانشگاه‌ها جذب کند.

وی به بحث قوانین و مقررات حمایتی از نخبگان و دانش بنیان‌ها اشاره کرد و گفت: قوانین و مقررات حمایتی محدودیت زیادی دارند. در قانون تخفیف‌هایی برای پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در نظر گرفته است، اما به نظر من کافی نیست و باید بیش از این‌ها باشد. باید از معاونت علمی ریاست جمهوری که متولی این امور است، بخواهید تعامل بیشتری داشته باشد، حتی در زمینه قوانین. مقررات شرکت‌های دانش‌بنیان باید بیشتر کمک‌کننده باشد. گاهی مشکلات قانونی وجود دارد؛ مثلاً تأمین اجتماعی می‌گوید با این شرایط می‌توانم شما را بیمه کنم، اما اداره کار نظر دیگری دارد.

هدایت برگزاری این نشست را امیرعلی بینام کارشناس اشتغال و بازارکار بر عهده داشت.

گزارش: امیر علی بینام